Magazyn6H901

471

POLSKA

przez margrabiego Wielopolskiego, która w ciągu siedmioletniego istnienia zyskała świetne imię i dała krajowi zastęp wybitnych uczonych i zasłużonych obywateli. Na miejsce Szkoły Głównej został utworzony cesarski uniwersytet rosyjski.

Komisja wy-nan religijnych i oświecenia publicznego została zwinięta, a natomiast zostało utworzone kuratorjum okręgu naukowego warszawskiego. Rusyfikacja w urzędach i szkolnictwie osiągnęła największe natężenie w latach 1883—1894 za rządów generał-gubernatora Hurki oraz kuratora Aleksandra Apuchtina w latach 1879 do 1897.

Coraz bardziej dające się odczuwać skutki polityki rosyjskiej zaczęły wpływać na stan umysłów. Uprzemysłowienie kraju i idąca zatem możność wzbogacenia się, pozwalały zapomnieć o przeszłości, o romantycznych porywach i kierowały dążenia i poglądy na tory polityki trzeźwej, godzącej się z istniejącym stanem rzeczy, zalecającej przedewszystkiem pracę i oszczędność, a następnie odrodzenie narodu drogą ewolucji, drogą pracy organicznej. Ruch ten zwany pozytywizmem, jednoczył w swym obozie cały niemal świat umysłowy z Aleksandrem Świętochowskim, Bolesławem Prusem, Henrykiem Sienkiewiczem, Elizą Orzeszkową i Adolfem Dygasińskim na czele.

To realne ujmowanie palących zagadnień politycznych doprowadziło do utworzenia wśród warstw wyższych społeczeństwa kierunku, reprezentującego na terenie Litwy i Rusi najzupełniejszą ideę pojednania Polaków z Rosją. W Królestwie Polskiem w 1904 powstała partja polityki realnej, jednocząca żywioły konserwatywno-ugodowe ze sfery arystokracji, ziemiaństwa, wielkiego przemysłu i finansów.

Wstąpienie na tron Mikołaja II ożywiło wśród społeczeństwa nadzieje na zmianę stosunków. Przedstawiciele ugody wykorzystali moment zapowiedzi przyjazdu do Warszawy pary cesarskiej w 1897, której zgotowano entuzjastyczne przyjęcie. Złożono do uznania cesarskiego miljon rubli, ofiarowanych przez społeczeństwo, które zostały przeznaczone przez monarchę na utworzenie instytutu politechnicznego w Warszawie, poza tern uzyskano zgodę czynników decydujących na budowę w stolicy pomnika Adama Mickiewicza, który miał stanąć w setną rocznicę urodzin wieszcza. Naogół jednak system dotychczasowy rządzenia uległ zmianie o tyle tylko, że forma ucisku była mniej brutalna. Wyrazicielem tych zmian był gene-rał-gubernator Aleksander ks. Imeretyński.

Pozytywizm z jednej strony, trójlojalizm z drugiej, były zgubne dla życia narodu. Jako przeciwwaga tym kierunkom zarysował się około 1880 nowy prąd, nurtujący społeczeństwo w Królestwie Polskiem, jako wynik uprzemysłowienia kraju. Prądem tym był socjalizm, coraz bardziej rozszerzający się na ziemiach polskich, pomimo prześladowań władz. W Galicji zaś dzięki swobodom politycznym, rozwinął się ruch ludowy, którego duszą był ks. Stanisław Stoja-łowski (zm. w 1911), świetny mówca i agitator.

Jednocześnie mniej więcej z kierunkiem radykalnym zaczął się tworzyć nowy ruch demokratyczno-narodowy, mający na celu odzyskanie niepodległości. Twórcą tego kierunku (nacjonalistycznego) był Jan Ludwik Popławski (1854—1908). Wskutek zetknięcia się na emigracji przedstawicieli tego kierunku z uczestnikami walk zbrojnych o niepodległość, jak Zygmunt Miłkowski (Teodor Tomasz Jeż) ożyła idea rozprawy orężnej z zaborcami i tworzenia na ten cel skarbu narodowego, która się przeobraziła w organizację, założoną w Szwajcarji, „Ligę Polską", w której skład weszli przedstawiciele wszystkich zaborów, następnie przekształconą na „Ligę Narodową". W dobie rewolucji 1905 Liga Narodowa wyłoniła z siebie, jawnie już działające, stronnictwo demokra-tyczno-narodowe.

Rewolucja 1905 roku na terenie Królestwa, w której socjalizm polski odegrał rolę wybitną, zmusiła rząd rosyjski do poczynienia pewnych ustępstw. Z nich najistotniej-szem była przedewszystkiem wywalczona przez młodzież szkolną strejkiem, który wybuchł w lutym 1905, szkoła z językiem wykładowym polskim. Drugiem następstwem rewolucji, był ukaz o wolności sumienia z 30. X. 1905, zapewniający tolerancję religijną, dzięki któremu tysiące wyznawców w Chełmszczyźnie i na Podlasiu mogło powrócić na łono Kościoła rzymsko-katolickiego.

W zaborze austrjackim kurs polityki rządu, pod wpływem klęsk poniesionych w 1859 podczas kampanji włoskiej, oraz w 1866 wskutek klęski pod Sadową, uległ zmianom na lepsze.