page0266

NAZWY GEOGRAFICZNE — TOPONIMIA

część Polski, w której ciągną się lukiem otwartym ku zachodowi Karpaty, oddzielone od Sudetów Bramą Morawską, w kierunku północnym zaś urozmaicają krajobraz Góry Świętokrzyskie na Wyżynie Małopolskiej.

Karpaty i Sudety dzielą się na jednostki mniejsze, określane pod względem ich położenia (np. Sudety Wschodnie, Środkowe, Zachodnie), w obrębie których różnicowane są nazewniczo poszczególne masywy, pasma czy grupy górskie, objęte wewnętrzną, często wielostopniową (dochodzącą do nazw pojedynczych gór i szczytów) identyfikacją oronimiczną.

W łańcuchu Karpat wyodrębniają się — obok najwyższej grupy górskiej, jaką tworzą Tatry — takie ich części, jak Bieszczady i Beskidy z Gorcami, a także Pieniny, w Sudetach zaś najwyższy masyw górski — Karkonosze, a także np. Góry Sowie, Stołowe, Kamienne czy Bystrzyckie, Wałbrzyskie, Kaczawskie.

Najbardziej rozbudowana gradacja nazewnicza wiąże się z najrozle-glejszymi przestrzeniami górskimi, spiętymi klamrą jednej wspólnej nazwy, np. Beskidy: Środkowe, Wschodnie, Zachodnie: Beskid Śląski, Beskid Mały, Beskid Żywiecki, Beskid Makowski, Beskid Wyspowy, Gorce, Beskid Sądecki: Pasmo Radziejowej, Pasmo Jaworzyny.

Wśród nich występują nazwy pozornie oboczne: Beskid Żywiecki II Beskid Wysoki, Beskid Makowski II Beskid Średni, gdyż w istocie Beskid Żywiecki zaliczany jest do Beskidu Wysokiego, Makowski zaś, podobnie jak Śląski, do Beskidu Średniego (do Beskidów Wschodnich należą Bieszczady; w granicach Polski są tylko Bieszczady Zachodnie).

Człony wyróżniające w zestawieniach nazewniczych są, jak pokazują przykłady, stereotypowo ograniczone do kilku składników odapelatyw-nych (środkowy, wschodni, zachodni; mały, niski, średni, wysoki i in.) i powstałych od nazw własnych (głównie od nazw miast: Maków Podhalański, Nowy i Stary Sącz, Żywiec).

Derywaty od nazw miejscowych uwidaczniają się także najczęściej w przymiotnikowych nazwach przyłęczy i bram górskich (Przełęcz Dukielska : Dukla, Przełęcz Koniakowska : Koniaków, Przełęcz Sieniawska : Sieniawa, Przełęcz Tylicka : Tylicz, Brama Wilkowicka : Wilkowice — po stronie karpackiej; Przełęcz Kłodzka : Kłodzko, Przełęcz Kowarska : Kowary, Przełęcz Międzyleska : Międzylesie, Brama Lubawska : Lubawka — po stronie sudeckiej). Odstępstwa formalne od tego wzorca związane są głównie z nazewnictwem lokalnym (por. np. Przełęcz Okraj — w Sudetach oraz Kondracka Przełęcz, Przełęcz Pod Kopą w Tatrach).

Odejście od stereotypu nazewniczego uwidacznia się dopiero na poziomie nazewnictwa pojedynczych gór, kształtowanego zwykle w lo-

262