page0474

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

Związki państwowe Czechów z Niemcami sprzyjały napływowi osadników niemieckich na ziemie śląskie, a także do Sudetów. Z kolonizacją zza Odry i Nysy mamy zresztą do czynienia również na Spiszu, wchodzącym w skład korony węgierskiej, i na całym interesującym nas pograniczu południowym po obecną granicę państwową. Na Spiszu Niemcy pojawili się już w XII w. i pozostali tu do czasów powojennych, pielęgnując swój język i kulturę. Wrotce po II wojnie światowej większość potomkow dawnych osadników niemieckich wyjechała na Zachód. Po północnej stronie Karpat na Pogórzu kolonizacja niemiecka, zarówno w miastach, jak i na wsiach, rozkwitała od XIII w., jednak — inaczej niż na Spiszu — obcy osadnicy zaasymilowali się w polskim środowisku. W XVI w. język niemiecki zniknął z ksiąg sądowych, a o niemieckim pochodzeniu wielu rodów świadczą już tylko nazwiska, np. Pelczar. Podobnie jest w przypadku nazw takich miasteczek i wsi, jak Czorsztyn (niem. Schor-, chorr- 'stroma skała' i -sten 'skała'), Rychwałd (niem. Reichwald 'bogaty las' czy też 'okolica obfitująca w lasy'), Rymanów (założony w 1378 r. przez Mikołaja Rejmana), Szymbark (por. niem. Schónberg 'piękne wzgórze').

Kolonizacja „wołoska", ukraińska pod względem językowym, po obu stronach Karpat zaczęła się w w. XIV i trwała po wiek XVII. Ukształtował się w jej wyniku pas tzw. gwar łemkowskich, oddzielających zachodnio-słowiańskich Polaków i Słowaków. W pasie tym występują liczne nazwy topograficzne (miejscowe, terenowe, górskie itd.) o cechach wschodnio-słowianskich, np. Berest, Czystohorb, Czeremcha, Dołżyca itp., a także rumuńskich lub południowosłowiańskich (przeniesionych przez medium rumuńskie; są to głównie nazwy górskie i terenowe, np. Gruńll Hruń, Kiczera, Magura, Młaka, Sihła, Izwor i in.

Łączność polsko-słowacka przetrwała jednak dzięki kontaktom handlowych miast granicznych.

STAN BADAŃ

Nie powstało dotychczas całościowe opracowanie nazewnictwa pogranicza polsko-czeskiego i polsko-słowackiego.

Nazwy miejscowe i terenowe Śląska Cieszyńskiego zebrał R Mrózek (1984, 1990). Inne większe prace (np. S. Rospond 1967, 1973, H. Borek 1972) dotyczące Śląska są przeważnie poświęcone kontaktom polsko--niemieckim.

470