tpn 1 22485701

J. GRZYBOWSKI I ST. wkigner: błody kopalne ziem polskich 145

lomity spoczywają wprost na wapieniu falistym. Powierzchnia wapieni spągowych jest nierówna, falista, powyżerana i przepełniona wydrążeniami. W tych to wydrążeniach i nierównościach wapieni spągowych występują często złoża rud, wypełniając je i wyścielając. Główne jednak złoża przywiązane są do spodnich części dolomitów, w^rśród których tworzą gniazda, pokłady i wypełnienia szczelin i próżni, w jakie dolomity obfitują. — Najobficiej znajdują się rudy cynku w t. zw, Tarnowicko-Bytomskiej kotlinie tryasowej, gdzie są lub były eksploatowane w licznych miejscowościach, głównie w pasie ciągnącym się od Stolarzowic, Radzionkowa, Bytomia, przez Szarlej na Śląsku do Czeladzi w Królestwie P., a następnie przez Długoszyn do Chrzanowa, Trzebini, Lgoty i Nowej Góry pod Krzeszowicami w W. Ks Krakowskiem. Długi pas rud cynkowych występuje na północny wschód od poprzedniego i ciągnie się od okolicy Siewierza do Olkusza, ze złożami eksploatowanemi dawniej lub dziś jeszcze w Trzebisławicach, Strzemieszycach, Sławkowie, Bukowinie, Starczy-nowie, Bolesławiu i w Olkuszu.

W ystępują tu dwa głównie rodzaje rud cynku: galman i blenda cynku. Najbardziej rozpowszechnioną rudą jest galman. Rozróżnia się dwie odmiany galmanu: biały i czerwmny. Biały galman jest to szara zwykle glinka, zawierająca 43—45°/₀ cynku w postaci węglanu cynkowego, występująca w gniazdach i pokładach zmiennej grubości, dochodzącej miejscami do 4 m. Z reguły galman biały leży nad gal-manem czerwonym, który jest dolomitem, zawierającym cynku o wiele mniej, gdyż 28—35% i mniej lub więcej węglanu żelaza. Drugim rodzajem rudy cynkowej jest blenda cynkowa (sfaleryt — siarczek cynku ZnS) — ruda bardzo poszukiwana, bo zawierająca cynku 40— 45%, lecz występująca znacznie rzadziej od galmanu. Główne znacho-dzenia blendy cynkowej są na Śląsku; znajduje się też w paśmie Olkuskiem, a rzadko w Galicyi, gdzie występuje w Trzebini i Trzebionce.

Górnictwo rud cynkowych rozwinęło się w^r Polsce już w pierwszej połowie XVI w. w okolicach Olkusza i Tarnowie. Wydobywano tam galman, używany następnie do wyrobu mosiądzu. W wieku XVII. i XVIII. galman polski stał się przedmiotem handlu europejskiego: oprócz bowiem zużywania go w miejscowych fabrykach mosiądzu, wysyłano galman, kopany w Olkuszu, na Śląsku i w Lgocie i na miejscu kalcynowany, do Gdańska. Jak długo używano jednak galmanu tylko do wyrobu mosiądzu, produkeya jego nie mogła być wielką, dopiero po powstaniu właściwego przemysłu cynkowugo datuje się potężny wzrost górnictwa rud cynkowych w Polsce.

Przemysł ten powstał w drugiej połowie XVIII. w. w^T Anglii, Encyklopedya polska I. 10