tpn 1 22486501

J. GRZYBOWSKI I ST. WEIGNEIt: PŁODY KOPALNE ZIEM POLSKICH 153

strzeni brzegu morskiego w Prusiech, po części i na Pomorzu. Na drugorzędnem złożu spotyka się bursztyn w dyluwium w wielu punktach niżu Północnego Niemieckiego i Polskiego. Od czasów zakonu krzyżowego wydobywanie bursztynu stanowi przywilej rządu. W ydobywanie to odbywa się albo górniczo, w kopalniach, albo przez zbieranie kawałków wypłukanych przez fale z dna morskiego, albo też baggrowaniem płytszych części morza (zwłaszcza w Kuryjskioj zatoce). Burze morskie wyrzucają nieraz poważne masy bursztynu na brzeg; w r. 1862 wyrzuciła np. burza przez jednę noc około 2.000 kg. bursztynu. Od r. 1899 istnieją rządowe (dawniej prywatne) kopalnie w Palmnikach i Kraxtepellen, produkujące około 5.000 cetn. bursztynu rocznie.

Materyały budowlane, zdobnicze, wapienie, gliny, gips.

Dobre materyały budowlane znajdują się prawie we wszystkich krainach Polski, z wyjątkiem niżu, gdzie do budowania używa się powszechnie zbieranych na polach dyluwialnych głazów narzutowych, Małopolska posiada materyał budowlany znakomity i w wielkiej obfitości w rozmaitych formacyach. Używa się więc do budowania różnych gatunków wapieni i dolomitów tryasowych, wapieni jurajskich, na Śląsku także piaskowców, należących do forma-cyi węglowej. W Kieleckiem oprócz wapieni i kwarcytów paleozoi-cznych znajduje się cenny bardzo materyał budulcowy i do robót kamieniarskich w postaci czerwonych piaskowców rhótu, po północnej stronie pasma Kielecko-Sandomierskiego. Piaskowiec ten, dający się doskonale obrabiać i łupiący się już sam przez się ciosowato, trwały i twardy, nadaje się również do wyrobu kamieni młyńskich, których wyrób i handel kwitnął niegdyś w okolicach Cmińska i Bobry. Również znakomitym materyałem budowlanym i kamieniarskim jest piaskowiec szydłowiecki — kajprowy. W miocenie, po południowej stronie gór Kielecko-Sandomierskich występuje również ważny i cenny materyał dla celów budowlanych i ozdobno-kamieniarskich: wapień t. zw. »pińczowski«. Wapień ten w stanie świeżym miękki, daje się piłować i ciosać toporem, po wyschnięciu zaś twardnieje znacznie. Wielkie łomy pińczowskiego wapienia znajdują się koło Pińczowa i Kikowa. Z innych materyałów wyżyny Małopolskiej nale/.y wymienić przedewszystkiem skały wybuchowe Krakowskiego, porfiry i me-lafizy, dostarczające wybornych kostek brukowych, a wydobywanych na większą skalę w Miękinie, Zalasie i Alwernii.

Dobrego materyału budowlanego dostarczają również Karpaty, gdzie niektóre piaskowce, znane pod nazwą cięźkowickich, jamneń-skich i t. p. eksploatowane są w wielkich kamieniołomach i uży-