WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH296 I

280

szego jeszcze od rabunku, kradzież za zbrodnię już dla tego samego, że się ją spełnia tajemnie, nawet pożyczka pieniędzy wydawała się naganną, gdyż groziła oszukaniem wierzyciela ^T). Parskie prawo obyczajowe wymaga czystości i rzetelności a żadna inna religia nie wyjednała sobie dotąd takiego poważania u innowierców jak Mazdayasna. I ewangelia św. wspomina przychylnie o magach, przybyłych z dalekiego wschodu.

13. Izraelski Monoteizm

W dziejach obyczajowości i kultury ludzkiego rodu nie ma objawu, który by większe miał znaczenie, aniżeli rozwój pojęcia boga w kierunku monoteistycznym. Stary testament pozwala nam w swych szczerych * prostodusznych opowiadaniach i powieściach jakby w naj-wiermejszem zwierciedle śledzić za powolnem doirzewaniem tego częstokroć nadzwyczaj zagrożonego owocu. Przeniknięci już od młodości tą prawdą, że to, co jest wiernem i świętem, nie może być po-dzielnem, nie widzimy więcej tych trudności, które rozprzestrzenienie tój myśli napotkać musiało, gdy jeszcze była nową, chwiejną, niejasną, przez małą liczbę tylko wyznawaną, przez nieskończenie większą zaś na korzyść innych i dawniejszych wyobrażeń odtrącaną. Lud, mający dojść do wiary w boską jedność, musiał wpierw przebyć wieki długie umysłowego i obyczajowego rozwoju, gdyż jak Tylor słuszną robi uwagę ⁶), u żadnego z t. z. dzik ch pokoleń nie znaleziono dotąd monoteizmu. Dzieje tego postępu zasługują jednak dopiero od owego czasu na krytyczne zaufanie, w którym lud Izraela sztukę pisma sobie przyzwoił, a zatśm od czasu wychodztwa z Egyptu, na każdy sposób nie wiele wcześniej ²).

W dawniejszych wiekach używali Hebrajczycy innych nazw, a nie Jahwe, na oznaczenie najwyższej istoty; a jedna z nich (Elohim) wyraża nawet dziwnym sposobem mnogą liczbę; co więcćj, przy pe-wnćj uroczystej przysiędze wzywano aż trzech bogów jednego za dru-

^J) Duncker. Ge9ch. des Alterthums I Aufl. T. II, str. 350 *) Anfange der Cultur. T. II, str. 333.

³) Wspomnienie o pierścionkach z pieczęcią za czasów Józefa 1fGen. 8& W. 18 i 25.) wskazywałoby na czas cokolwiek dawniejszy.

http://rcin.org.pl