WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH439 I

sowę, kardamomy i goździki morzem ’). Da Sumatry doszli Chińczycy dopiero w r 950 po Chr. Z tego to i następnego wieku pochodzi ich moneta blaszkowa, którą w Singaporze znaleziono ²). Twierdzenie, jakoby Chińczycy nigdy morzem półwyspu Mallaki nie przekroczyli, zbijają najlepićj arabscy podróżnicy. Wiemy również z doniesień Marka Polo, że pod przewodnictwem L ublaj Chana już o wyprawie na wyspę Madagaskar myśleli- a Makrisi podaje, że już w r. 3 428 p. Chr. chiński okręt, nie mogący znaleźć w Aden zbytu na swe towary, popłynął, na Czerwone morze aż do portu Dszidda ³). Ponieważ zaś Chiny już na długi czas przed temi próbami morskich wypraw na szczycie swego kulturowego rozwoju stali, to możemy postawić to twierdzenie, iż ukształtowanie brzegów⁷ wywarło wprawdzie wpływ swój na rozwój kulturowy chińskiego państwa, lecz późno, * on nigdy nie był stanowczy.

W ększego daleko znaczenia jest ta okoliczność, że obszar państwa chińskiego do starego świata należy, tak, że w⁷ obrębie jego granic najważniejsze kulturowe rośliny rosły i najważniejsze domowe zwierzęta się znajdowały, albo też z łatwością, rozchodząc się od ludu do ludu, tutaj dostać się mogły. W tćj mierze przyroda wyposażyła Chiny lepićj od Ameryki, nie mówiąc już o Australii. Z pomiędzy ziemnych bogactw⁷ Chin nm podobna pominąć ich bogatych kopalń miedzi i cyny. Łożyska tego ostatniego mianowicie metalu rozrzucone są na powierzchni ziemi w⁷ znacznych odstępach; bez cyny zaś nie ma bronzu, poprzedzającego wszędzie znajomość żelaza i zaznaczającego zaw^Tsze nowy okres kulturowego rozwoju. A że potrzebny na to metal oni w swym własnym znajdowali kraju, więc krytyka nic na to powiedzieć nie może, jeżeli Chińczycy sztukę obrab.ann tych metali przenoszą w⁷ czasy swej bajeeznćj przeszłości.

Początkowe ognisko chińskiej społeczności znajdowało się przy-tem w żyznej nizinie, opasanej od północy wyżynami spadzistemi pustyni Grobi. Wzdłuż brzegów tej spadzistości biegnie, ;.ak wiadomo, wielki mur chiński. „Oznacza on, — robi uwagę A. Humboldt ⁴) w przy pisku do podróży Bunge’go, — właściwie granicę naturalną, i nie podobna było wymyśleć lepszego miejsca na pociągnięcie granicy,

^x) Plath w Ausland 1869, str. 1113.

²) Waitz Anthrop. T. T, str. 119.

³) Ed. Quatremere. Memoires sur 1’Egypte. T. II, str. 291, ⁱ) Briefwechsel mit Berghaus, T. II, str. 30.

http://rcin.org.pl