0081

62 Te cudowne czasy: Stalin i Nadia, 1878-1932

podstawowym, patrzył najpierw na buty rozmówcy. Jeśli podobało mu się ich wykonanie, czasami kazał gościom je zdejmować i podziwiał na swoim biurku, gdzie wciąż trzymał zestaw narzędzi, ofiarowany mu przez wdzięcznych robotników.

Kaganowicz, który mógłby uchodzić za wzór współczesnego menedżera, miał wybuchowe usposobienie, podobnie jak jego przyjaciel Sergo. Najszczęśliwszy z młotkiem w ręku, często bił swoich podwładnych lub podnosił ich za klapy marynarki, choć w sprawach politycznych był ostrożny, „zręczny i sprytny”. Nieustannie spierał się z pedantycznym Mołotowem, który określił go jako „prostaka, surowego i pruderyjnego, bardzo energicznego, dobrego organizatora, który potykał się na [...] teorii”. Sergo uważał go za świetnego mówcę mimo jego silnego żydowskiego akcentu: „Naprawdę potrafił porwać słuchaczy!”. Niesforny Kaganowicz, tak twardy i gwałtowny, że zyskał sobie przydomek „Lokomotywa”, według Mołotowa „nie tylko wiedział, jak stosować presję”, ale „miał w sobie coś ze zbira”. „Umiał robić swoje”, powiedział o nim Chruszczów. „Jeśli KC włożył mu do rąk siekierę, ciął jak szalony”, ale niszczył „zdrowe drzewa razem ze spróchniałymi”. Stalin nazywał go „Żelaznym Lazarem”.

Urodził się w listopadzie 1893 roku w małej wiosce Kabany na pograniczu ukraińsko-białoruskim w biednej, ortodoksyjnej, licznej żydowskiej rodzinie - miał jeszcze czterech braci i siostrę, wszyscy spali w jednej izbie. Lazar, najmłodszy, w 1911 roku wstąpił za namową brata do partii i prowadził agitację na Ukrainie pod nazwiskiem „Koszerowicz”.

Lenin zwrócił uwagę na tego wybijającego się działacza: Kaganowicz wywierał znacznie większe wrażenie, niż można by oczekiwać. Ten „robotnik-inteligent”, który w swojej ogromnej bibliotece nieustannie czytał podręczniki historii (a także powieści Balzaka i Dickensa), był mózgiem stojącym za militaryzacją partyjnego państwa. W 1918 roku, w wieku dwudziestu czterech lat, rządził Niżnym Nowgorodem, stosując bezlitosny terror. W 1919 roku domagał się dyktatury i wojskowej dyscypliny „centralizmu”. W 1924 roku, pisząc jasną, lecz fanatyczną prozą, zapoczątkował zjawisko nazywane „stalinizmem”. „Żelazny Lazar” kierował kilkoma wydziałami Komitetu Centralnego, później został wysłany do Azji Środkowej, a następnie, w 1925 roku, na Ukrainę. W1928 roku wrócił do Moskwy, a w 1930 roku, na XVI Zjeździe partii, wszedł w skład Politbiura jako pełnoprawny członek.

Kaganowicz i jego żona Maria spotkali się w romantycznych okolicznościach podczas tajnej misji, kiedy musieli udawać małżeństwo: przyszło im to łatwo, ponieważ zakochali się w sobie i wkrótce rzeczywiście wzięli ślub. Byli razem tacy szczęśliwi, że zawsze trzymali się za ręce, nawet siedząc