0053

34 Te cudowne czasy: Stalin i Nadia, 1878-1932

okresie wojny domowej Lenin zakazał działalności frakcyjnej. Do partii zapisywały się gorączkowo miliony nowych członków, ale czy zasługiwali oni na zaufanie? Stopniowo autorytarna biurokratyczna dyktatura zastąpiła szczere debaty typowe dla okresu wcześniejszego, ale w 1921 roku Lenin, znakomity improwizator, aby ocalić reżim, przywrócił elementy kapitalizmu, decydując się na kompromis znany jako Nowa Polityka Ekonomiczna (NEP).

W 1922 roku Lenin i Kamieniew doprowadzili do nominacji Stalina na stanowisko sekretarza generalnego - czyli genseka - Komitetu Centralnego. Stalinowski Sekretariat był maszynownią nowego państwa, nadającą mu siłę działania, co zademonstrowała „sprawa gruzińska”, kiedy to Stalin i Ordżonikidze zaanektowali Gruzję, która oddzieliła się od imperium, a następnie narzucili swoją wolę niezależnej partii gruzińskiej. Lenin był oburzony, lecz wylew, którego doznał w grudniu 1922 roku, nie pozwolił mu wystąpić przeciwko Stalinowi. Politbiuro, przejmując odpowiedzialność za zdrowie wodza partii, zabroniło mu pracować dłużej niż dziesięć minut dziennie. Kiedy Lenin próbował łamać ten zakaz, Stalin zwymyślał jego żonę, Nadieżdę Krupską, co omal nie zwichnęło mu kariery.¹

Sam Lenin dostrzegał, że Stalin wyłania się jako jego najbardziej prawdopodobny następca, podyktował więc w sekrecie nieszczęsny „testament”, domagając się usunięcia genseka. 21 stycznia 1924 roku Lenina powalił śmiertelny wylew. Wbrew woli Lenina i jego rodziny Stalin zaaranżował deifikację przywódcy i jego mumifikację niczym prawosławnego świętego w Mauzoleum na placu Czerwonym, przywłaszczając sobie święte dogmaty zmarłego bohatera, aby umocnić się przy władzy.

W 1924 roku postronny obserwator mógłby się raczej spodziewać, że schedę po Leninie obejmie Trocki, ale wśród bolszewickiej oligarchii ogromna sława niefrasobliwego komisarza spraw wojskowych działała na jego niekorzyść. Nienawiść pomiędzy Stalinem a Trockim miała źródło nie tylko w konflikcie osobowości i stylu działania, lecz także w polityce. Stalin wykorzystał już wtedy ogromne możliwości Sekretariatu, by promować swoich sojuszników: Mołotowa, Woroszyłowa i Ordżonikidzego; wspierał też obiecującą i realistyczną alternatywę idei permanentnej rewolucji Trockiego:

Kłótnia Stalina z Krupską uraziła burżuazyjne uczucia Lenina. Ale Stalin uważał, że było to zgodne z kulturą partyjną: „Dlaczego mam stawać przed nią na baczność? Spać z Leninem to nie znaczy rozumieć marksizm-leninizm. Tylko dlatego, że używa tej samej toalety, co Lenin...”. Stalin ostrzegł później Krupską, z typowym dla siebie poczuciem humoru, że jeśli nie posłucha, Komitet Centralny wyznaczy kogoś innego na żonę Lenina. Była to bardzo bolszewicka idea. Jego brak szacunku dla Krupskiej pogłębiały zapewne jej skargi na flirty Lenina z sekretarkami, między innymi z Jeleną Stasową, którą Stalin chciał awansować na „żonę”.