0087

68 Te cudowne czasy: Stalin i Nadia, 1878-1932

ani nie karmiła. Nie przypominam sobie żadnej pieszczoty z jej strony, chociaż była bardzo czuła dla mojego brata. Z pewnością mnie kochała, ale była surowa. Kiedy pewnego razu Świetlana pocięła obrus, matka dotkliwie ją zbiła.

Stalin całował i przytulał Swietłanę z „wylewną gruzińską czułością”, ale wyznała później, że nie lubiła „zapachu tytoniu i kłujących wąsów”. Jej matka, na której miłość było tak trudno zasłużyć, stała się w jej oczach niedotykalną świętą.

* ¹ ² ²

Bolszewicy, którzy wierzyli, że możliwe jest stworzenie leninowskiego „nowego człowieka”, kładli surowy nacisk na wykształcenie.² Palatyni byli słabo wykształconymi samoukami, którzy nigdy nie przestali się uczyć, toteż od dzieci oczekiwano, że będą ciężko pracowały i wyrosną na ludzi bardziej kulturalnych niż ich rodzice, mówiących trzema językami, które opanują pod okiem specjalnych nauczycieli. (Dzieci Stalina i Mołotowa miały tego samego nauczyciela angielskiego).

Partia nie stała po prostu przed rodziną, była „wyższą” rodziną: kiedy umarł Lenin, Trocki powiedział, że jest „sierotą”, a Kaganowicz już wtedy nazywał Stalina „naszym ojcem”. Stalin pouczał Bucharina, że „czynnik osobisty [...] nie jest wart złamanego szeląga. Nie jesteśmy kółkiem rodzinnym czy koterią bliskich przyjaciół - jesteśmy partią klasy robotniczej”. Bolszewicy kultywowali surowość i chłód.³ „Bolszewik powinien kochać pracę bardziej niż żonę” - mawiał Kirów. Mikojanowie stanowili kochającą ormiańską rodzinę, lecz Anastas był „oschłym, wymagającym, a nawet surowym” ojcem, który nigdy nie zapominał, że jest członkiem Politbiura i bolszewikiem. Kiedy bił swego syna, powtarzał przy każdym uderzeniu: „To nie tyjesteś Mikojanem, tylko ja!”. Matka Stiepana Mikojana, Aszchen, „czasem «zapominała się» i przytulała nas”. Pewnego razu przy obiedzie na Kremlu Stalin powiedział Jenukidzemu: „Prawdziwy bolszewik nie powinien i nie może mieć rodziny, ponieważ musi poświęcić się całkowicie partii”. Jak ujął to pewien stary weteran: „Jeśli trzeba wybierać pomiędzy

* Były sekretarz Stalina, a później redaktor naczelny „Prawdy”, Lew Mechlis, prowadził dla swego nowo narodzonego syna Leonida „bolszewicki dziennik”, w którym wyrażał fanatyczną wiarę w komunizm i możliwość stworzenia „człowieka przyszłości, Nowego Człowieka”. 2 stycznia 1923 roku dumny ojciec napisał, że umieścił w dziecięcym wózku portret Lenina z „czerwoną wstążeczką”: Dziecko często spogląda na portret. Przygotowywał dziecko „do walki”.

² Kirów na przykład przez dwadzieścia lat nie widział swoich sióstr i nawet nie zadał sobie

trudu, by im powiedzieć, kim jest i gdzie jest. Dopiero z gazet dowiedziały się, że słynny Kirów to ich brat Kostrikow.