0264

240 Czystka: Jeżów truciciel, 1937-1938

Kaganowicz uważał, iż „to bardzo trudne nie być okrutnym”, ale „należało wziąć pod uwagę, że wszyscy oni byli doświadczonymi starymi bolszewikami, jak mogliby złożyć zeznania dobrowolnie?” Brzmi to tak, jakby „w Politbiu-rze było pełno gangsterów”, mówiąc słowami Mołotowa. Może i członkowie Politbiura nie byli płatnymi zabójcami z mafii - niewielu z wyjątkiem Jeżowa i później Berii osobiście torturowało lub zabijało swoje ofiary, a poza tym żaden płatny zabójca nie okazałby się tak głupi, by tracić tyle czasu na nudną pseudoideologię - ale czasami trudno dostrzec różnicę.

Stalin i jego dworzanie często śmiali się ze zdolności NKWD do wydobywania zeznań. Komuś, kto naprawdę był torturowany, Stalin opowiedział taki oto dowcip: „Aresztowali chłopca i oskarżyli go o napisanie Eugeniusza Oniegina. Chłopiec próbował zaprzeczać... Kilka dni później śledczy z NKWD wpadł przypadkiem na rodziców chłopca: «Moje gratulacje! -powiedział. - Wasz syn napisał Eugeniusza Oniegina»”¹. Wielu więźniów bito tak mocno, że oczy dosłownie wychodziły im z głowy. Jeśli umierali podczas przesłuchania, jako przyczynę zgonu podawano atak serca.

System egzekucji opracował sam Jeżów. Zamiast korzystać z piwnic na Łubiance lub w innych więzieniach, jak czynili jego poprzednicy, przeznaczył do tego celu inny budynek NKWD przy Warsanofijewskim Prospekcie na tyłach Łubianki. Więźniów przewożono na drugą stronę ulicy ciężarówkami (nie było tunelu) i wprowadzano na dziedziniec, gdzie stał specjalnie skonstruowany czworokątny budynek z betonową podłogą, nachyloną w stronę przeciwległej ściany z drewnianych bali, które miały zatrzymywać kule, i z urządzeniami do spłukiwania krwi i nieczystości. Po strzale w tył głowy ciała ofiar umieszczano w metalowych skrzyniach i wieziono do jednego z moskiewskich krematoriów. Popioły wsypywano zazwyczaj do masowego grobu, takiego jak ten na Cmentarzu Dońskim.¹

Droga, która kończyła się na Cmentarzu Dońskim, zaczynała się często od notatki na biurku Stalina. Stalin otrzymywał nie tylko prośby o łaskę, lecz również donosy. Kiedy terror nabrał rozmachu, donosy działały jak oliwa dolewana do ognia, podtrzymując płomień. Stały się one już nieodłączną częścią systemu stalinowskiego: od każdego oczekiwano, że będzie donosił na wszystkich. W bolszewickim wszechświecie istniały tylko dwa sposoby zwrócenia uwagi kierownictwa na błędy: wypadki i donosy. Donosy napływały do gabinetu Stalina szerokim strumieniem: niektóre były uzasadnione. „Gdybyśmy żyli w państwie kapitalistycznym, mówiono by o nas

Prymitywni śledczy próbowali dopasowywać zbrodnie do oskarżonych z absurdalnymi często rezultatami: aresztowany pierwszy sekretarz Żydowskiego Obwodu Autonomicznego w Birobiżanie został oskarżony o zatrucie faszerowanej ryby Kaganowicza podczas jego wizyty w obwodzie. Jak można przypuszczać, w wielu republikach ZSRR truciznę podawano w potrawach narodowych - od pikantnych zup Buriatów do baraniego gulaszu Tadżyków.