0319

W czasie walk wyłonił się bardzo ważny problem ut-zymania ładu i porządku, tak w jednostkach walczących, jak i wśród ludności cywilnej, W związku z tym działalność organów żandarmerii skoncentrowała się-przeważnie na utrzymaniu porządku w rejonach rozlokowania wojska oraz w osiedlach przyfrontowych. Ze stanu plutonu wydzieliłem dwa posterunki połowę w miejscowościach Jastarni i Kuźnicy, po trzech ludzi. Dowódcami tych posterunków byli: w Jastarni plut. Jan Walcharz, a w Kuźnicy plut. Michał Juzyszyn. Port Władysławowo oraz tereny nadgraniczne z miejscowościami Dąbki i Żarnowiec podporządkowane były posterunkowi żandarmerii w Pucku. Posterunki utrzymywały ścisły kontakt z dowódcami miejscowych jednostek wojskowych, jak również współpracowały w utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa publicznego z miejscowymi władzami administracji państwowej i samorządowej.

Po ewakuacji pozostało na Helu jeszcze kilkadziesiąt osób cywilnych,, które zarejestrowano w Wojskowej Komendzie Placu. Komendantem placu był kpt. Galicz. Współpracował z nim wójt gminy Jastarnia ob. Marian Stelmaszczyk. Wykazywał on energiczną aktywność w utrzymaniu ładu

1    porządku wśród ludności cywilnej na całym podległym jego kompetencji Półwyspie Helskim. Organizował cywilną służbę obrony przeciwlotniczej’ biernej, służbę ochrony mienia w rozbitych domach czy magazynach,, służbę pomocniczo-sanitarną, straż przeciwpożarową, nocne dyżury cywilnej służby alarmowej, dożywianie ludności w wojskowych kuchniach potowych itp. Można go było wszędzie spotkać, zawsze z maską przeciwgazową zawieszoną przez ramię, między grupami roboczymi zasypującymi leje bombowe na drogach ruchu przyfrontowego.

Stelmaszczyk rządy swoje jako wójt zakończył w dniu kapitulacji Helu,

2    października 1939 roku, dlatego może i słusznym jest powiedzenie, jakie utrzymało się wśród rybaków helskich, że ostatnim prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej był Stelmaszczyk {...]

W Rejonie Umocnionym, czyli od ogrodzenia w Juracie do cypla półwyspu, całkowitą władzę porządku i bezpieczeństwa publicznego sprawował 2 Morski Pluton Żandarmerii. Grupy robocze cywilne, oprócz prac wyżej opisanych, miały tu jeszcze zajęcia takie, jak: grzebanie poległych, obsługa szpitala potowego mieszczącego się w budynku szkoły powszechnej na Helu oraz opieka nad inwentarzem żywym, pozostawionym we wsi przez wyewakuowanych mieszkańców. Pozostawiony bez opieki inwentarz żywy spędzono w jedno miejsce i przekazano do dyspozycji kwatermistrza Rejonu Umocnionego. Był nim kpt. Hatała.

Dziewczęta i kobiety młodsze zaangażowano do służby sanitarnej. Nosiły one na lewym ramieniu białe opaski z czerwonym krzyżem. Ubrane były w bluzy wojskowe i furażerki. Były to w większości córki rybaków z Helu.

Starsze kobiety zajęły się gotowaniem strawy w szpitalu, praniem bie-

281