439

Niepokój ducha - wydarzenia po roku 1967 441

teraźniejszości ku przeszłości i z powrotem, to zaś wymagało nowego typu wykształcenia religijnego¹.

Stabilność władzy

Osoba przyglądająca się krajom arabskim lat osiemdziesiątych dostrzegłaby społeczeństwa, w któiych więzy kulturalne były silne i zapewne coraz bardziej się umacniały, nie wpływały jednak na jedność polityczną. Coraz większe bogactwo, które było nierówno rozdzielone, prowadziło do pewnego wzrostu gospodarczego, ale także do powiększania się przepaści między tymi, którzy najbardziej z niego korzystali a tymi, którzy nie mieli do niego dostępu -zarówno w przeludnionych miastach, jak i na wsiach. Wiele kobiet uświadomiło sobie swoją drugorzędną rolę w życiu prywatnym i publicznym. Ludność miejska kwestionowała sprawiedliwość ładu społecznego i legitymizację rządów, opierając się na doświadczeniu własnej odziedziczonej kultury, natomiast wykształcona elita ujawniała wielki niepokój ducha.

Ów obserwator zauważyłby jeszcze coś innego, co z pewnością by go zaskoczyło: jawną stabilność reżimów politycznych. I chociaż często uważano, że kraje arabskie są politycznie niepewne, to jednak od końca lat sześćdziesiątych nie nastąpiły większe przeobrażenia ani w ogólnym charakterze władzy, ani w jej nastawieniu politycznym, mimo że miały miejsce zmiany personalne. W Arabii Saudyjskiej, w państwach Zatoki, w Jordanii, Thnezji i w Maroku przez ponad pokolenie nie doszło do żadnych poważnych przemian. W Algierii rzeczywista zmiana nastąpiła w roku 1965; w Libii, Sudanie, Jemenie Południowym i w Iraku, grupa, która miała utrzymać się przy władzy aż do lat osiemdziesiątych, przejęła władzę w 1969 roku, w Syrii - w 1970. Również w Egipcie objęcie rządów przez As-Sadata po Abd an-Nasirze miało miejsce w 1970 roku. Z początku wydawało się, że to tylko wymiana osób w ramach grupy nadal sprawującej władzę. Wkrótce jednak okazało się to początkiem przekształceń kierunku politycznego. Tylko w trzech krajach lata siedemdziesiąte były okresem niepokojów: w Południowym Jemenie zrodziły się konflikty w ramach rządzącej partii, w Jemenie Północnym w 1974 roku doszło do pewnej, nieostatecznej zmiany rządu oraz w Libanie, w którym od 1975 roku trwały niepokoje i wojna domowa.

Zaskakujący paradoks istnienia stabilnej i trwałej władzy w głęboko skonfliktowanych społeczeństwach godny jest szczególnej uwagi, nawet jeśli się okaże, że wcale nie mamy do czynienia z paradoksem. Zapożyczając i adaptując ideę Ibn Chalduna, można powiedzieć, że trwałość władzy politycznej

F. Rahman, Islam and modemity, Chicago 1982.