klsti133

159

B0ZDZ1AŁ 5, UPRAWA

ROŚLIN

winięty i przytem rozproszony; na krańcowym płn.-wschodzie ziem słowiańskich tego typuTi jogo śladów, bihT wiadomo, brak.

2.    Grupa radeł ryle o wy eh. Zasiąg rozproszony. W obrębie Słowiańszczyzny znajdują się tu należące radła na zachodnich krań-cach ziem nołudniowo-słowiańskich oraz "w wielu krajach zacHodmo-i przedewszystkiem wschodnio-słowiańskieh (znaczne obszary Mało-msi). Radło szerokorylcowe spotyka się lia północno-wschodniej Białorusi, na Wielkorusi i u Bałtów etc.; poza tern znamy je z południowej Mongolji.

3.    Radła ramowate. ^asiąg główny: środkowa Europa oraz wschodnia Azja. Zasiąg w obrębie Słowiańszczyzny: przeważna część rdzennej Polski, Morawy i część Czech, Słowianie bałkańscy!

165. Bo powyższego musimy dodać jeszcze jedną ważną wiadomość; dotyczyć ona będzie typów radlicy, występujących na ziemiach słowiańskich.Jg^adłą bos^jTjTB^^ffli^Jlub takiego np. okucia jak na fi£ 127) zdarzamsi^lT^łgwi^tyl^o^z^ełnie wyjątkowo; bose radło widział np. A. Petzholdt w r. 1855 w Kijowszczyźnie. Z reguły radła zaopatrzone są w żelazne radlice. Obserwując załączone tu ry-sunki (fig. 122 i n.) możemy jednak łatwo spostrzec, że radlice nie wszędzie są jednakie. Pominiemy odchylenia kształtu, choć i one są pod względem etnograficznym zajmujące, i zwrócimy uwagę tylko na obecność lub nieobecność osobnego trzonka przy radlicy. Punktem wyjścia posłuży nam radlica bułgarska,~zwana palećiiik (ob. fig. 136 a); spotykamy ją np. na południu i zachodzie Bułgarji, a wyraźne jej ślady także w Polsce (porówn. np. fig. 135). Właściwa radlica tworzy tu z trzonkiem jedną całość i bywa z reguły żelazna. Natomiast wramowato-krzywogrządzielowem radie zachodnio-małoruskiem, pochodzącein z XVII w. i przechowywanem w jednem z muzeów budapeszteńskich, widzimy podobnie umieszczona radlice. ale trzonek _j lei-iest drewniany. Taka sama forma znana jest i z Czech. Otóż cho-dzi tu wszędzie o zabytek bardzo stary. Mniejsza już, że podobne łopatko watę vel wiosłowate radlice widzimy i na niektórych, niedających się datować^ lub też pochodzących z czasów rzymskich, kopalnych zabytkach z zachodniej Europy (porówn. np. wyżej fig. 120); ważniejsze jest, że’posiadają one niezwykle rozległy zasiąg w Eurazji i Afryce. Tak widzimy je w niektórych okolicach zachodnich Niemiec, w południowej Francji, Hiszpanji, Tunisie i we Włoszech, a z drugiej strony — w południowo-wschodniej Azji, gdzie niekiedy cała radlica bywa wykonana z drzewa, zbliżająr się tern do prastarej łopatkowa-tej vel wiosłowatej kopaczki (ob. fig. 7). Podobieństwo to prawdopodobnie nie jest przypadkowe. Radlica łopatkowa kontynuuje zapewne kopaczkę łopatkowatą, używaną przez ludy zbierackie i kopieniackie. Kopaczkę tę umieszczono niegdyś przed bosym płozem radła, aby