klsti135

ROZDZIAŁ 5. UPRAWA ROŚLIN m

AŚĄ

nawozu, nie zaś do uprawy roli i nie mamy najmniejszego prawa sądzić, aby niegdyś było inaczej. To też całej tej kwestji nie warto byłoby zupełnie poświęcać uwagi, gdyby nie to, że w różnych zakątkach Europy i Azji przechowała się do ostatnich dni bardzo starożytna technika uprawy roli zapomocą wideł. Znamy więc taką uprawę np. z Pamiru i z Pirenejów, a panu dr. W. Wakarowi zawdzięczam wiadomość, że na Krymie w okolicy Jałty używa się łopat o dwu rogach na końcu do uprawiania gliniasto-kamienistych gleb. Podobnie p. B. Żyranik, który w r. 1927 zbierał materjał etnograficzny w Turcji, zapewniał mię, że w Anatolji, a także i pod Konstantynopolem widywał uprawę roli zapomocą wideł. Ostatecznie więc hipoteza A. Haber-landta, wiążąca rozwidlony rylec sochy z widłami ręcznemi, używa-nemi niegdyś do uprawy roli, nie jest pozbawiona prawdopodobieństwa. Jednak, jak niżej zobaczymy, obok niej można wysunąć inną, bardziej, zdaje się, prawdopodobną; według niej socha nie powstałaby przez skrzyżowanie się rylcowego radła z widłami, lecz rozwinęłaby się z ciężkich drewnianych sapek, t. j. rozwidlonych kopaczek (§ 169 i d.).

167. Całkowity zasiąg sochy bez względu na jej dwa odmienne typy, o których będzie mowa niżej, obejmował donledawnąfjyschod-nia połowę rdzennej Polski, północno-zachodnie rubieże Małorusi, całą Białoruś oraz Wielkoruś aż do Uralu i za Ural w riyberji. Przeważna część Małorusi i rdzennej Polski, wszystkie inne kraje zachodnio-sło-wiańskie, oraz cała Słowiańszczyzna bałkańska sochy zupełnie nie mają. Poza Słowiańszczyzną socha występuje, wzgl. występowała, w części wschodnich Prus, na Litwie, Łotwie, w Estonji*. Finlandji i w pewnej cząstce Szwecji. Zasiąg więc sochy jest wyraźnie północno-wschodnio-europejskijjJest też, czy był doniedawna zupełnie zwarty, i nie dawał żadnych odnóg, ani tworzył wysp '. Poza Europą narzę-dzie'podobne do sochy znam dotychczas wyłącznie z Jawy, gdzie jednak powstało chyba całkiem niezależnie; nie mamy bowiem dotychczas najmniejszych podstaw do przypuszczeń, aby między sochą pół-nocno-wschodnio-europejską a jawańską istniał jakikolwiek związek historyczny.

168. W obrębie swego europejskiego zasięgu socha rozpada się na dwa typy: dwupolicowy i łopatkowy. Oba stanowią pro-dukT^łuższej ewolucji i są narzędziami względnie wysoko udoskona-lonemi. Linja lub raczej sfera graniczna, która je dzieli, przebiega na wschód od linji kolejowej Kowno-Wilno-Mińsk-Homel-Romny². Na zachód od tej granicy panuje wszechwładnie socha dwupolicowa, na wschód — łopatkowa. Dwupolicowa jest na całej przestrzeni swego zasięgu, nd Wisły a* ppza środkowy Dnienr. uderzająco jednakowa;

¹ Porównaj tu jednak odnośnik do § 170.

* Romny oznaczają tu tylko kierunek; w ich okolicy soch niema zupełnie.

K. Moszyński. Kultura ludowa Słowian, cz. 1. 11