klsti148

175-

ROZDZIAŁ 5. UPRAWA ROŚLIN

płużnej konstrukcji z osnowy np. ramowatej na inną lub odwrotnie; zasięgi odmian pługa są naogół zwarte, nieprzetasowane. — Podobnie względnie niewielki jest zasiąg sochy, a zasięgi obu jej typów są zwarte i bezpośrednio ze sobą sąsiadują. — Jakże inny obraz daje nam radło. Olbrzymiemu obszarowi rozmieszczenia, poczynającemu się na zachodnich krańcach Iberji i północnej Afryki, a kończącemu na wyspach wschodnio-azjatyckich, odpowiada gmatwanina typów i odmian, oraz nadzwyczajne ich przetasowanie. W parze z temi wskazówkami etnogeografji idą wskazówki typologji. Konstrukcja radeł jest naogół prymitywna (a jednocześnie nie nosząca cech uproszczenia), efekt ich pracy — mniejszy; konstrukcja pługa i sochy jest naogół skomplikowana; efekt ich pracy bezporównania znaczniejszy. W zgo-dzie z tern dalej pozostają wskazówki języka. Wyraz pług maw obrę- \ bie języków indoeuropejskich niewielkie rozpowszechnienie i przytem j w językach germańskich i słowiańskich jest obcym wtrętem; wyraz. I socha w znaczeniu „narzędzie rolnicze", jest jeszcze mniej rozpo- j wszechniony, bo znają go tylko Słowianie wschodni i część Polaków,. | a z dawnych ludów znali tylko Goci (goc. ho ha); natomiast wyraz j radło, spokrewniony z pospolitym u Słowian wyrazem orać, jest ! rodzimy, prastary, mający liczne odpowiedniki w równie rodzimych wyrazach wielu innych języków indoeuropejskich.

184. Według więc zupełnie zgodnych wskazówek etnogeografji, typologji i językoznawstwa radło jest najstarszem słowiańskiem narzędziem do orki. — Socha jest narzędziem młodszem. Najprawdopodobniej nie została ona przejęta przez Słowian w gotowej postaci od obcego ludu, lecz rozwinęła się (ze spotykanego i poza Słowiańszczyzną typu) w obrębie krajów północno-słowiańskich. — Pług jest również narzędziem .stosunkowo młodem; powstał on — co najmniej w swe] skończonej, koleśnej postaci poza granicami Słowiańszczyzny, ą rozpowszechniając się * szczególnie energicznie w kierunku równoleżnikowym, wzdłuż otwartych czarnoziemny-ch stepów i półstepów przedostał się dość wcześnie m. i. i na ziemie słowiańskie.

Rozpatrzenie dziejów radeł. sochy i pługa daje nam dobry przy-kładjegfl, jak się liniowa kultura Słowian rozwinęła. Widzi myw niej \

1)    wytwory rodzime, znane Słowianom najpewniej od samych po- ' czątków ich t. z w. etnicznej, t. j. językowej odrębności (porówn. .radło),

2)    wytwory rozwinięte najprawdopodobniej już na gruncie słowiańskim, choć może z obcych początków (porówn. sochę) i 3) wytwory przejęte w gotowej formie z rąk obcych (porówn. pług). Są to zasadnicze trzy składowe ludowej kultury słowiańskiej. Te same znajdujemy i w kulturze każdej innej grupy etnicznej. Wszędzie, gdziekolwiek na kuli ziemskiej rozpoczniemy etnograficzne badania, znajdujemy 1) wytwory posiadane przez dany lud od pierwszych chwil jego etnicznego wyodrębnienia, 2) wytworzone przez ten lud, bądź też rozwinięte