klsti191

218    h'. MOSZYŃSKI: KUt.TUJtA LUDOWA SŁOWIAN

odmianach, o kłosie zbitym albo luźnym (tabl. X, 1—5, 7—9), jest dziś najpospolitszą pszenicą wszystkich Słowian i całej niemal Europy. Ten sam gatunek panuje także w Azji południowo-zachodniej (włącznie z Indjami), środkowej i wschodniej (Chiny, Japonja); sieją go dziś i w północnej Afryce. W Europie było to zboże hodowane pospolicie już w okresie neolitu. Dotychczas nie poświadczono go natomiast w sposób pewny dla starożytnego Egiptu.

Uprawa jeżatki (Tr. compactum Host.), również rozpowszechnionej w Europie już w okresie neolitu, zanika dziś coraz bardziej. Widzimy ją jednak miejscami w Polsce (tu i owdzie w Karpatach zachodnich) i w południowo-wschodniej Rosji; zaś poza Słowiańszczyzną — w Alpach, w południowych Niemczech etc. i dość pospolicie w wielu krajach Azji, nie wyłączając wschodnich. Starożytni Egipcjanie zboża tego prawdopodobnie nie znali.

S z p e 1 c (Tr. spelta L., fig. 196) jest, jak się przekonałem, w daw* niejszych i nowszych źródłach słowiańskich (i obcych) tak często mieszany z Tr. dicoceum z jednej, zaś ze szpelcokształtnemi odmianami Tr. vulgare z drugiej strony, że przy korzystaniu z odnośnych prac należy zachować najdalej idącą ostrożność. W Polsce miał być dawniej często hodowany; dziś nie spotyka się nigdzie (a przynajmniej nie mam o nim znikąd wiadomości). Zrzadka też tylko widzieć się daje na Małorusi (Szmalhausen). Częściej natomiast miał być podobno siany w Słowenji, Chorwacji i Czarnogórzu. Bardzo byłoby też zajmujące, o ileby się okazało słuszne, co podają słowniki, że do tego to właśnie zboża Słoweńcy i Chorwaci stosują prastarą nazwę: chorw. p'ir, słowen. pfra (porówn. grec. „pszenica, zboże", lit. purai „pszenica ozima", łot. puri „to samo"). Inni Słowianie oddawna przenieśli tę nazwę na perz {Tr. repens L.). Objaśnićby to można naprzykład w ten sposób, że niegdyś wszyscy Słowianie pospolicie uprawiali Tr. spelta pod nazwą perzu (prasłow. pyr-\ jednak w pewnym okresie dziejów zarzucili na znacznej przestrzeni swych siedzib hodowlę tej pszenicy; nieuprawiane zboże, zanim wyginęło, wysiewało się przez dłuższy czas przypadkowo (jak to z reguły ma miejsce w podobnych wypadkach) i wyrastało między roślinami upraw-nemi nakształt chwastu. Ze względu na pewne podobieństwo Tr. spelta do polnego chwastu Tr. repens (to jest do perzu) mogło w tych warunkach bardzo łatwo zajść przesunięcie nazwy z pierwszego na drugi. — Poza terytorjum słowiańskiem szpelc dość pospolicie hodowany bywa (zwykle jako zboże ozime) na znacznych częściach obszaru, zajętego przez Niemców; zrzadka w Grecji, Włoszech i Francji; dość często w północnej Hiszpanji. Brak mi wiadomości o występowaniu tego zboża w Afryce i prawie całej Azji. (W sprawozdaniach austr.-węg. wyprawy naukowej do Azji w latach 1868—1871 — „Fachmannische Berichte uber die ósterr.-ung. Expedition nach 8iam, China und