klsti626

*656

c. Moszyński:

CRA LUDOWA SŁOWIAN

siadujący z Finami i Estami, dzisiejsi Wielkorusi znają wprawdzie wyraz igo „jarzmo", ale tylko w znaczeniu przenośnem. D. Zelenin w książce „Russische (Ostslarische) Volkskunde“ milczy o wielkoru-skiem jarzmie zupełnie; zna tylko mało- i białoruskie.

Tak więc, gdy chodzi o północno-wschodnią Europę, jarzmo napotkano dotychczas tylko nad Bałtykiem i w dorzeczu Dźwiny.

054. Istnieje kilka sposobów łączenia jarzma wołowego z dyszlem, hołoblami, czy grządzielą. W Polsce, na Białorusi i w przeważnej części Małorusi bezwzględnie panują różne odmiany wiązania za-

527. Sposoby łączenia jarzma z dyszlem, z ho-łojblami, względnie z grządzielą, czy kluczem. 1. Przednia część dyszla (naśćeka), Florynka, S od m. Grybów, Karpaty (Polska). - 2. To samo (naśćeka) ze wsi Kalne, pow. Skolo, Karpaty ruskie (Polska). — 3. Przedni koniec dawnego klucza do pługa, Koniaków pod Istebną, Śląsk Cieszyński (Polska) — 4. To samo z Moraw (powiększono wg rys. u Fr. Bartośa, Dialektologie moravska, r. 1895, str. 448, fig. IV). — 5. Przednia część dyszla, zwanego krpel. Remctc pod Zagrzebiom, Chorwacja. — G Połączenie jarzma z dyszlem zapomocą wici; a — przekrój przez jarzmo. Delawa, pow. Tłumacz, Podole (Polska). - 7. Połączenie hołobli z jarzmem; górną część wici prowadzi się przed czołem jarzma i zaczepia o dwa kołki, wbite zgóry w jarzmo Chock, pow. Łuniniec, Polesie (Polska) -1—-3, 5—7. rys. autor (ryc. 3. sporządzono na podstawie ustuyeh informacyj).

także bawarskich etc.) miejsce widełek

pomocą przy wojów wicia-nych lub powrozianych (ob. np. fig. 527, 6 i 7). Już jednak w południowej części rdzennej Polski oraz na Rusi karpackiej spotykamy łączenie zgoła inne. Polega ono na ujęciu jarzma w sztuczno lub samorodne widełki, czy kleszcze, na końcu dyszla lub tak zwanego k 1 u-cza (to jest długiej żerdki, za którą ciągnie się kolaskę płużną) i przyszpileniu go zapomocą osobnego sworznia (fig. 527, 1-3)'. Ten sposób łączenia jest też rozpowszechniony wc wschodniej Czechosłowacji, na Węgrzech, w Rumunji i u Słowian bałkańskich, u których jednak, podobnie jak u Albańczy-ków, także przywoje są w częstem użyciu. W pewnych południowych krajach przywoje służą przytem do radła, zaś widełki do wozu. Tu i owdzie po wsiach morawskich i chorwackich (a zastępuje hakowaty wy-

' Sądząc według informacji, przeoczonej przeze mnie przy pisaniu rozdziału 5, a otrzymanej przed kilku laty od 71-letniego włościanina zc wsi Kamyk pod Częstochową, kleszczowe zakończenia dyszla u wozów, służące do wprzęgania jarzma, były niegdyś znane w okolicy Częstochowy. Najwidoczniej więc ich zasiąg wkraczał znacznie dalej na północ, niż to podałem w § 181.