klstidwa134

258 l. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

po 20 lipca, t. j. po dniu św. Eljasza, nazywana w tamtejszej okolicy 'niedzielą skopową’, ponieważ w ciągu niej składa się prorokowi Elja-szowi skopy na ofiarę. Nasi badacze historji religij ze zdumieniem zaznaczyli, że na Litwie jeszcze w r. 1520, w czasach reformacji odprawiona była przez wajdelotę, litewskiego kapłana-ofiarnika, ofiara z byka. Cóżby powiedzieli, gdyby usłyszeli, że dziś jeszcze w czasach kolei żelaznych o kilka godzin drogi od gubernjalnego miasta Petro-zavodska można być przytomnym przy tegoż rodzaju ofierze z bydlęcia, odprawianej według bezwzględnie pogańskiego rytuału, słabo tylko pokrytego chrześcijańskim pokostem ? Trzy czy cztery skopy, ofiarowane przez poszczególnych bogatych chłopów zgodnie z poprzed-niem ślubowaniem (porówn. § 199), zostają tej niedzieli po południu zaciągnięte przed kaplicę, zabite tam i poćwiartowane. Poczem mięso ich niosą nad jezioro, i mężczyźni ze wsi gotują je w dwunastu kotłach, ustawionych na wybrzeżu. Kobiety mogą uczestniczyć w tem tylko jako widzowie; a gdyśmy się je zapytali, dlaczegóż nie one zajmą się robotą gotowania, która przecież dla nich jest odpowiednią, odpowiedziała jedna, że prorok Eljasz kobiet nie lubi, podczas gdy druga objaśniła krótko: Nam ńepołagajetśa („Nam to nie uchodzi"). Gdy mięso się ugotowało, zaniesiono je w kotłach do kaplicy przed święte obrazy i tu okadzano kadzidłem, zapalonem od węgli, użytych do gotowania nad jeziorem; podczas kadzenia dzieci odśpiewały pobożne pieśni.^Następnie mięso rozprzedano w kaplicy pa rzecz kościoła, a sprzedane zabrano do domów i tam spożyto...

W następstwie dowiedziałem się, iż w innych miejscowościach ołonieckiej gubernji ofiarowują nawet byka prorokowi Eljaszowi w dniu jego święta; przyczem po poświęceniu mięsa przez duchownego odbywa się na pobliskiej łące prawdziwa uczta ofiarna, połączona z pijatyką. — Cóż za znaczenie ma prorok Eljasz, któremu okazują tak wielką cześć V — Jak już w pismach starego testamentu rządzi on ogniem oraz wodą i w płomiennym wozie jedzie do nieba, tak też bezwątpienia jest dziś jeszcze u całego włościaństwa Rosji prawdziwym, rzeczywistym bogiem gromu i błyskawicy oraz dżdżu. Już w dzieci wpaja się w gubernji ołonieckiej największą cześć dla tego świętego: „Łaskawy proroku Eljaszu — powiada się — uspokój straszliwe burze i daj cichą rosę". Jest on również obrońcą trzód; w.dniu,świętego Jerzego ślubuje mu gospodarz: „Łaskawy proroku Eljaszu, zachowaj mi bydło, utrzymuj je w zdrowiu przez lato, a ja ślubuję ci także w dniu twego wielkiego święta byka albo skopa". I dla rolników ma ów prorok znaczenie, bowiem dzień świętego Elja-sza jest według poglądów ludu granicą między latem a jesienią, zaś zarazem — początkiem żniw. Nie może też podlegać wątpliwości, że ów. prorok Eljasz zajął ongi miejsce dawniejszego odeń pogańskiego boga...".

199.    O licznych resztkach podobnych ofiar mówi dość obszernie D. Zelenin w niedawno wydanej książce „Russische (Ostslavisehe) Volkskunde“ (r. 1927, str. 357 -359). Ze zgromadzonych przezeń danych wyjmuję tu tylko kilka najważniejszych dla nas wiadomości. Więc naprzód, sądząc według informacyj Zelenina, dzień św. Eljasza jako data ofiar krwawych był szczególnie znany w gubernjach ołonieckiej i wołogodzkiej; podczas gdy ślady podobnych ofiar w gubernji kostromskiej odnoszą się do dnia św. Mikołaja (6 grudnia st. st.), zaś na północy gubernji wiatskiej — do Bożego Narodzenia (25 grudnia st. st). Właściciel bydlęcia, które ma być zabite na ofiarę, zbiera na pokrycie kosztów karmienia go oraz warzenia piwa i na pokrycie innych wydatków, związanych ze sprawianiem uroczystości, datki śród gospodarzy danej wsi, a niekiedy nawet i wsi sąsiednich. Choć datki te są dobrowolne, jednak zdarza się, że ogólna ich suma przekracza sumę kosztów. — Obok pospólnie odprawianych publicznych ofiar krwawych zna też lud wielkoruski (zwłaszcza w gubernjach jarosławskiej i wiatskiej) podobne ofiary bezkrwawe; przyczem w charakterze daru, składanego świętym, występuje tu piwo, warzone z zapasów, nagromadzonych śród włościan. W powiecie kadnikowskim gubernji wołogodzkiej znaleziono oprócz tego i opisano szczególną ofiarę, sprawianą 20 lipca st, st, w dzień św. Eljasza, a złożoną z olbrzymiego bochna chleba (wagi od 28 do 84 kg) oraz z równie wielkiego kawała twarogu, powstałych z zapasów, uzbieranych śród włościan. Chleb ten i twaróg zostają spożyte po nabożeństwie przez wszystkich obecnych; przyczem chleb kraje się na drobne kawałki i rozdaje zgromadzonym, poczynając od żebraków. — Ofiary krwawe są zwykle wynikiem ślubowań; śluby zaś bywają bądź prywatne, bądź też pospólne. Pierwsze mają zwykle miejsce w razie zachorowania której sztuki bydła; drugie — w wypadkach pomoru na bydło lub innej klęski, dotykającej całą wieś. Obiata jest z reguły warunkowa: ślubuje się uczynić to lub owo, o ile wszystko ułoży się pomyślnie (a zarazem w tym celu, aby się tak ułożyło).

200.    Niektórym południowo- i wschodnio-słowiańskim gromadnym ucztom ofiarnym odpowiadały poniekąd na zachodzie Słowiańszczyzny tak zwane boże obiady; jednak nie owe stypy, odprawiane z powodu pogrzebu, znane dość pospolicie w Polsce pod tylko co wspomnianą nazwą, lecz tłumne biesiady, urządzane z inicjatywy, w interesie i kosztem osób prywatnych, mające na celu odwrócenie gniewu Bożego lub zjednanie łaski. Przysłonięte patronatem Kościoła znacznie bardziej od analogicznych uroczystości wielkoruskich, gruntownie chrześcijańskie pod względem towarzyszącego im nastroju, były one — mniejsza o to w tej chwili czy miejscowej, czy też całkowicie zachodniej, względnie kościelnej prowenjencji — formalnie najzupełniej pogańskie. Jeden z ostatnich bodaj takich - boż ych