klszesz248

1094 L MOSZYŃSKI! KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

go w pieśni posądzą o chęć ożenku ze „starą babą", a okazując radość, gdy wymienią młodą dziewczynę. Zbliżone korowody z „zającem", „wróblem", „krukiem", „jeleniem" itp. są bardzo rozpowszechnione u Wielko- i Małorusinów, od których przeszły nawet do cząstki sąsiednich Polaków; wszędzie tam jednak, na Rusi i w Polsce, chodzi, o ile wiem, po części lub nawet przeważnie, jeśli nie wyłącznie, nie o tańce w ścisłym znaczeniu słowa, lecz o towarzyskie mimiczne gry korowodowe (ob. wyżej oraz ob. cz. III). Uczestnicy takiego korowodu śpiewają, powiedzmy, o zającu, co skacze, wygląda z trawy itd., a znajdująca się pośrodku koła osoba, posłuszna słowom chóru, skacze jak zając, przykuca, wyciągając niby to zwierzę szyję do góry itp. Granica pomiędzy korowodami tanecznymi a nie tanecznymi jest przy takich zabawach bardzo płynna. Tylko wtedy, jeżeli uczestnicy tej rozrywki, tworzący koło, stoją bez ruchu na miejscu, przypatrując się nie tanecznej grze „zająca" czy „wróbla",... albo z drugiej strony, kiedy poruszają się (lub kiedy aktor się porusza) tanecznymi kroki pod akompaniament pieśni, nie wahamy się z podaniem definicji, zaliczając pierwszy wypadek do gier, drugi do tańców.

Oprócz mimicznych tańców naśladujących ruchy zwierząt (tupanie jeża, skoki zająca...) znają też Słowianie pląsy, w których symu-luje się .l-styUzjrje^ruchyLjudzi zajętych_pracą. Pośród tych pląsów można wyróżnić dwie wyraźne grupy: starszą co do typu (u Słowian) i młodszą. Starsza występuje głównie w znanym nam już zasięgu wschodnim: Słowiańszczyzna ruska (Wielko- i Małoruś) oraz Bałkany (tu i owdzie); młodsza — w zasięgu zachodnim (Słowianie zachodni i poniekąd zachodnia Małoruś). Do starszej należą korowody (i korowodowe gry towarzyskie, cf. tu § 701) naśladujące czynności, gospodarskie np. kośbę, sadzenie ka£us_ty, obróbkę lnu, bielenie płótna itp. Pląsy mimiczne wyraźnie nowszego (u Słowian) pochodzenia symulują pracę bardziej techniczną, rzemieślnicza: ze szczególną pasją — zwłaszcza ruchy szewców. Przyszły one do Słowian z Niemiec, gdzie są pochodzenia mieszczańskiego i gdzie znane są szeroko od dość dawna. „Szewski" taniec szczególnie typowo występuje u południowych Niemców, Czechów, Morawian i u nas na południowo-zachodnich kresach; jednakowoż zdarza się i gdzie indziej, sięgając do Małorusi kijowskiej. (W geograficznym kontakcie z tańcami „rzemieślniczymi" spotyka się zupełnie od nich niezależny pląs mimiczny, naśladujący ruchy człowieka, co się gniewa lub dąsa, czy też może ostrzega; jest to nasz, ^śląski grożony,^ występujący poza tym w charakterystycznym zasięgu, obejmującym- Czechy, Morawy, Słowaczyznę i część Węgier).

Z pląsów mimicznych, symulujących czynności gospodarskie, poznamy tu nieco szczegółowiej dwa serbskie. Jeden z nich, dziś już zaginiony, zwał się kosaćka igra („taniec kosiarzy"); tańczono go pod dźwięki pieśni, przy czym kosy i grabie zastępowano kijami;

mężczyźni naśladowali w pląsie ruchy ścinania trawy, ostrzenie kosy osełką..., a kobiety — ruchy grabienia. Do ostatnich czasów dochował się w Serbii drugi ze wspomnianych tańców. Jest to piękny korowód w rytmie dwućwierciowym, symulujący bielenie płótna a wykonywany pod akompaniament pieśni: Devojcica płatno beli ovako! ov£ko! j Iz bunara vodu vadi ovako! ovako! | Iz korita vodu baca ovako! ovako!itd.^J. Tancerze tworzą koło, trzymając się za ręce. Pod śpiew pierwszych ośmiu sylab każdego wiersza pieśni {= 2 taktom melodii) wykonywują następujące ruchy: na „1“ w pierwszym takcie (podczas śpiewania 2 pierwszych sylab) prawa noga stąpa krok na prawo; na „2“ (podczas 2 następnych sylab) lewa noga stąpa krok na prawo, krzyżując się z prawą; na „1" w drugim takcie {podczas 5. i. 6 sylab) prawa noga znów stąpa krok na prawo; na „2“ {podczas 7. i 8. sylab) lewa noga zostaje przystawiona do prawej. W chwili gdy rozlegają się słowa: ovako! ovako) (=4 takty), tancerze rozłączają ręce i zgodnie z rytmem pieśni ilustrują jej słowa stylizowanymi ruchami rąk oraz górnej ■części ciała: „ciągną płótno",

Fig. 252. Taniec orężny ukraiński zwany „zaporożcem* (zaporożec). Wg ilustra- : cji w streszczeniu referatu F. Pospiaila.

„dobywają wodę ze studni",

„wylewają ją na ziemię" itd.

756. W najściślejszym związku z tańcami mimicznymi pozostają bardzo często tańce orężne, których filmowaniu tyle wysiłku poświęcał ostatnio dr F. Posplśil z Berna Morawskiego. Niestety poza pokazami filmów na różnych zjazdach naukowych i bardzo krótkimi ulotkami, mającymi służyć za ogólnikowy komentarz do owych filmów, oraz dawniejszymi drobnymi artykułami o charakterze przyczynkowym nie doczekaliśmy się dotychczas syntetycznego opracowania tych zaj-mujących pląsów odnośnie do Słowian. Musimy więc i w tym zakresie, jak nieomal we wszystkich bez wyjątku innych w zakresie ludo-dowej kultury Słowian, sami postarać się o jakoweś ogólne ujęcie.

U ludów prymitywnych tańce orężne grają dużą rolę. Nieraz zupełnie wyraźnie widzimy przy tym ich specyficzny cel; jest nim podniecenie się przed oczekującą walką; ale ten cel bynajmniej nie jest nierozłącznie z nimi związany; wspomniane pląsy bowiem nadzwyczaj często miewają też znaczenie magiczne (apotropeiczne i inne). — U Słowian tańce orężne występują, na ogół biorąc, dość często; tylko z Biało- i Wielkorusi nie znam ich dotychczas zupełnie. Jako przy-

¹ „Dziewczyna płótno bieli oto tak', oto tak! | Ze studni wodę wyciąga oto tak! oto tak! | Z koryta wodę wylewa oto tak! oto tak!“ itd.    I