klszesz391

1376 r. MOSZYŃSKI: KULTURA ludowa słowian

kat uże maty: | Za temnymy li samy, | Za dalnymy ste-pamy, | Za bystrymy rikamy j Za yysokymy liorodamy" . „Dobre, bratiku, vćyny, j Ćerez temnyj lis jasnym sokołom perełyny, | Ćerez daJnyi stepy perepiłoćkom pere-biży, | Ćerez by s tri riky biły m łebedońkom perepłyny, ■Ćerez vełyki horody syvym hołubońkom perełety. Ana-fora tych typów nie jest, jak widzimy, figurą stylistyczną, która by skupiała uwagę na powtarzanych wyrazach, rozpoczynających poszczególne wiersze, lecz bądź zdaje się wiązać z podświadomie wyzyskanym w estetycznym celu prymitywnym sposobem wysłowienia •(jak w pierwszej części przykładu), bądź też jest nieuniknioną w pewnych warunkach, zewnętrzną formą myśli, która ma być wypowiedziana. Mniej więcej podobnie rzecz się ma w takim oto przykładzie, wziętym z pieśni wielkoruskiej: «/« tvoja, sudar, służka, ) Ja teba, sudar, słuśaju:|/azavju tebe rusykudri}¹. Natomiast prawie zupełnie pokrywa się — w naszych oczach — co do estetycznej wartości z anaforą artystyczną powtarzanie tego oto rodzaju: Pryłyńdo mene v hosti | eh o 6 na hodynocku, ) choć na ■chyyłynoćku, | cAoćzazułeńkoju! Niekiedy anafora przejawia się w słowach powtarzanych na przemian co drugi wiersz: Jak bu-de te vy k Rizdvu do nas v hosti prybuvaty, [ to ja budu voritećka odkydaty; | a jak budete do nas k Vełykodńu prybuvaty, | to ja budu yodyćku spuskaty; \ a jak budete k sva t ij nediłonci prybuvaty, | to ja budu doriżećky p r o m i t a t y².

Szczególniejszego rodzaju powtarzaniem jest kon k atenacj a, przy której najważniejszy z wyrazów³ kończących wiersz (czy zdanie) powtarza się raz jeszcze na początku wiersza (czy zdania) następnego; podobny zaś wyraz tego ostatniego powtarza się na początku dalszego zdania czy wiersza etc. Konkatenacja występuje m. i. w niektórych starych pieśniach obrzędowych rdzennej Polski (zwłaszcza w niezbyt wielkim oddaleniu od sąsiednich terytoriów ruskich); nie o wiele częściej niź w rdzennej Polsce spotykamy ją na Biało-, Mało- i Wielkorusi; pospoliciej natomiast występuje u Słoweńców, Serbochorwatów i Bułgarów. Przeważnie nie obejmuje całych utworów od początku do końca, lecz tylko pewne ich części. Przykłady: 1) kolęda polska A czyjże to czyj ten nowy dwór? | A w tym dworze komnateezka, \ W komnateezce okieneezka, j W jednym okienku krasna pani, | Krasna pani z panienkami. j Wyszła sobie przed ganeczek, j Wyjrzała w szerokie pole, j W szerokie pole na podoie, | I zobaczyła zwierza tura, j Zwierza tura, co złote rożki ma |

2) kolęda ze środkowego Polesia Oj, g konci śeła — vysoka hora, | A na toj horę hofeli ohńe, | Koło tych ohńov — uvśe śvatyje, [ Uvśe śiatyje — mużi staryje 1 ...^{4 5 6}; 3) fragment pieśni wielkoruskiej Togo li to sobola zamorskago, | Zawór skago sobola uśistag o, | Usistag o sobola pusista-go | ...^s; 4) początek pieśni bułgarskiej Sonce zajdę zad góra zelena, [ Zad góra j & kovil detelina, | Vo    je oir-

kv a zagradena, j Vo edrkva je junak i d £ y o j k a I ...⁷; 5) obrzędowa pieśń wielkanocna z Macedonii Oj, goro, goro zelena! | U gori drvo visoko, | Na drvu lis ja Śiroki, | Na listom cveóe crveno, | Na cveće pcelke popalę | ...^{8 9}; 6) pieśń słoweńska Leż i, leżi poi je, \ Pol je Sir o ko. | Prek polja leźi ces ta, j Gęsta uglajena. | Pri cesti stoi his a, \ His a lćpo 2 id ana    W pierwszym przykładzie konkatenacja urywa się

na wierszu piątym i potem znów się przejawia z końcem wiersza siódmego. W przykładzie ostatnim łączy ona regularnie pierwszy wiersz z drugim, trzeci z czwartym, piąty z szóstym, tworząc w ten sposób pewną szczególną odmianę. W przykładzie trzecim mamy do czynienia z powtarzaniem dwu wyrazów w szyku odwracanym. Formę konkatenacji zdradzają też wcale liczne zamawiania, jak to na przykład : V toranom l.esu, v topkom bołote stoit izba, | V toj izbę ż i v o t star-mator e e ł o v e k, j U togo stara-matora 6e-łoveka jest tri d e v i c y...¹⁰.

869. Na powtarzaniu zasadza się również używanie rozmaitych refrenów: początkowych, środkowych (czyli wewnętrznych) i końcowych. Mają one niezmierne znaczenie w pieśni lirycznej Słowian i są tak rozpowszechnione oraz tak dobrze znane, że zatrzymywać się tu na nich nie ma koniecznej potrzeby; tym bardziej że zostały już poniekąd uwzględnione w rozdziale traktującym o muzyce. Podniósłbym więc tylko szczególnie obfite występowanie krótkich jedno-wyrazowych refrenów środkowych jako charakterystyczną cechę pieśni znacznej części Słowian bałkańskich (zwłaszcza Bułgarów i Macedończyków) : Malu legnąf, mome, malu prespaf, j Son si

1

P. Kiróevskij, Pesni, zesz. 1, r. 1911, s. 9 nr 15.

2

*    Wszystkie małoruskie przykłady powyższe wziąłem z rozprawy F. Kołessy, Pro genezu ukrainśkych narodnich dum, r. 1921, odb., s. 97/8.

3

*    Albo parą najważniejszych wyrazów.

4

Z. Gloger, Pieśni ludu, r. 1892, s. 7 nr 2.

5

¹ Notatka własna (pow. łuniniecki na Polesiu).

6

   M. Speranskij, Russkaja ustnaja słovesnost', r. 1917, s 146. (Doskonałym przykładem konkatenacji jest pierwsza połowa pieśni „Ńe jaśon sokoł meź oźor l'etał^w umieszczona w innym związku w § 898).

7

   D. i K. Miladinovci, Balgarski narodni pSsni, r. 1891 (1 wyd. wyszło w r. 1861), 3. 343 nr 283.

8

   I. Jastrebov, Obyćai i p€sni tureckich serboy, r- 1886, s. 117.

9

⁸ K. Strekelj, Slovenske narodne pesmi t. 1, r. 1895—98, s. 288 nr 228.

10

N. Poznanskij, Zagovory, r. 1917, s. 206.