klszesz405

1404 c. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

Spotykamy też pieśni, w których oba człony symetrii składają się z apostrof wzywających. Forma taka, jak to nieraz bywa, niezmiernie urozmaica się przez to, że na jedno wezwanie, skierowane naprzód do zjawiska przyrody (np. do wiatru), a zaraz potem do człowieka, dają na przemian kilkakrotne odpowiedzi to przyroda, to człowiek.

Paraleiizm może się snuć i dalej to w formę czysto epiczną, już to kłady podobne można znaleźć w

a. „Och, i povij,povij,bujnyj vitre, Ta z hłybokoho jaru.

b. Och, i prybud, prybud, ta ty,

mij myłeńkyj,

Ta z dałekoho kraju!".

a. „Och, i rad by ja povivaty, Tak hłybokyi jary".

b. „Och, i rad by ja, serce, k tobi

prybuvaty,

Tak dałekyi krai“.

a. „Och, i rad by ja povivaty, Tak lutyi morizeńky".

b. „Och, rad by ja, serce, k tobi

prybuvaty,

Tak lutyi voriżeńky^u.

„Och, i prybud, prybud, mij myłeńkyj,

Ta ja z tebe rada budu,

Śu nióku ne spała, Sfte j druhu ne budu,

Za toboju, serce, jak hołubka hudu“.

w takim utworze, przechodząc już w inną apostroficzną. Piękne przy-poezji Małorusinów:

Ta zamocyła chustynoćku, Dribni słezy vytyrajućy;

Oj, i vydyvała svoi kari o6i, Tebe, serce, vyhladaju6y“.

a. Ne povivaje bujnyj viter Iz hłybokoho jaru.

b. Oj, i ne prybuvaje kozak moło-

deńkyj

Iz dałekoho kraju.

a. Ta ne povije bujnyj viter Ta iz stepu Syrokoho.

b. Oj, i ne żdy, ne żdy, mołoda div-

ćyno,

Kozaćeńka ćornookoho.

a, Oj, ne povivaje bujnyj viter Ta iz ćystoho pola.

b. Oj, i ne żdy, ne żdy toho koza-

ćeńka,

Yydno, tvoja taka dola^{1 2}.

883. U Słowian południowych zdarzają się na początkach pieśni krótkie dwuwiersze, zdradzające paralelizm apostroficzny. Apostrofy takie podkreślają czasami przeciwne sobie cechy zjawiska przyrody i człowieka, wykorzystując efekt kontrastu. Są to jednak nieraz wypadki niejasne, tzn. nie dające wyraźnie do poznania, czy poeta świadom był przeciwieństwa, czy też może cechy przeciwstawne kojarzyły się dla niego — za pośrednictwem innego łącznika — przez podobieństwo. W takim, powiedzmy, przykładzie:

a. Tavna noći, tavna ti si! b. Nerjestice, bieda ti si!¹

(ciemność-)posępność nocy mogła się śpiewakowi całkiem łatwo skojarzyć z (bladością-)smętkiem kobiety. Również i winnym wypadku:

a. Carna goro, puna ti si lada! b. Srce moje, puno ti si jada^{3 4}.

nie wiemy, czy las cienisty przeciwstawia się (i jak się przeciwstawia) sercu pełnemu jadu, czy też doń się upodabnia. Cechami rozłączającymi, kontrastowymi mogłyby tu być: chłód cienistego lasu — palący ból serca, albo: przyjemny cień — przykry ból. Cechą wspólną: mro-czność, posępność. W podobnych wypadkach tylko skrupulatne i umiejętne badania mogą rzucić światło na zagadnienie, czy i w jakim stopniu lud odczuwa kontrast artystyczny oraz ile się nim posługuje.

Charakterystyczne dla kunsztownego stylu poetyckiego Bałkanów są krótkie apostroficzne zestawienia ze stopniowaniem. Układają się one według schematów: „Ty, A, masz cechę A^T; B ma podobną cechę w silniejszym stopniu" albo: „A ma cechę N; B ma podobną cechę itd.“. A symbolizuje w tym schemacie zjawisko przyrody; B człowieka lub przedmiot pozostający w najbliższym z nim związku.

1.

a. Lepa ti je sjajna mjesećina, b. Joś je lepśa Jela udovica⁵.

2.

a. Tavna noći, puna ti si rnraka! b. Srce moje joś punije jada⁶.

dniesz na wilgotną ziemię, j Odbijesz ty prawe skrzydełko, Od szczerego serduszka. '[ Ty rodzony mój tateńku, | Ty rodzony mój, łaskawy, i Jewstropieju jasny Pawłowiczu, | Nie wstawaj ty na rzeźkie nóżki, | Nie przyjmuj-że złotej czary, | Ty nie pij-że zielonego wina, i Złota czara — zdradziecka, | Zielone wino — upojne^dosł. usposabiające do przepicia czegoś lub kogoś) j Ty przepijesz mnie - nie wykupisz, | Ty przepijesz mnie — nie wyzwolisz". Red. M. Azadovskij 1. c. s. 140 (wieś Nikoła-jevka, b. pow. menzeliński, b. gub. ufimska).

„Oj, powiej, powiej, bujny wietrze, 1 Da z głębokiego jaru. I Oj, przybądź, przybądź, ty, mój mileńki, | Da z dalekiego kraju!— I Oj, radbym ja powiewać,! Ale głębokie (są) jary. | Oj, radbym ja, serce, do ciebie przybyć, | Ale dalekie (są) kraje. 1 Oj, radbym ja powiewać, l Ale srogie (są) mrozy. | Oj, radbym ja, serce, do ciebie przybyć, | Ale srodzy (są) wrogowie. | Oj, przybądź, przybądź, mój mileńki, [ Da ja tobie rada będę. | Tej nocki nie spałam i drugiej nie będę, | Za tobą, serce, jak gołąbka grucham. | Da zamoczyłam chusteńkę, | Drobne łzy wycierając, | Oj, wypatrzyłam swe czarne oczy, | Ciebie, serce, wyglądając. — | Nie powiewa bujny wia-ter | Z głębokiego jaru. | Oj, nie przvbvwa kozak młnHzipńWT i z i

Da nie powieje bujny wiater | Da od stepu szerokiego. | Oj, nie oczekuj, młoda dziewczyno, | Kozaczeńka czarnookiego. | Oj, nie powiewa bujny wiater | Da z czystego pola. | Oj, nie oczekuj tego kozaczeńka, | Taką już widać — twa dola". M. Łysenko, Zbirnyk ukrainśkych pyseń, zesz. 1, r. 1890, s. 57 nr 27 (To samo: F. Kołessa, Ukraińska usną słovesnist', r. 1938, s. 422 nr 20).

> „Ciemna nocy, ciemną jesteś! | Młoda żono (dosł. młoda kobieto zamężna) bladą jesteś". Vuk 1. c. t. 1, r. 1841, s. 490 nr 667.

„Czarny lesie, pełen jesteś cienia! | Serce moje pełne jesteś jadu", ib. s. 409 nr 567.

„Piękny jest błyszczący blask księżycowy, | Jeszcze piękniejsza jest Jela, wdowa". A. Vesełovskij, Sobranije Soćinenij, t. 1, r. 1913, s. 147.

* „Ciemna nocy, pełna jesteś mroku! | Serce moje pełniejsze (jest) jadu",