Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260203

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0.£ by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Każdy zarysowany wyżej zakres problemów' badawczych można rozpatrywać - zdaniem H. Muszyńskiego - z co najmniej czterech punktów widzenia, mianowicie z uw agi na:

a)    skuteczność działań wychowawczych,

b)    poszukiwanie i ustalanie coraz ro skuteczniejszych takich działań.

c)    warunki wyznaczające ich efektywność,

d)    stosowalność tych działań w' różnych okolicznościach i w odniesieniu do różnych osób.

Wymienione aspekty problemów badawczych pozwalają na odpowiednie ich sklasyfikowanie i ocenę. W większości jednak podejmowanych problemów tego rodzaju wszystkie one znajdują swe odzwierciedlenie, ale jeden z nich najczęściej pełni rolę aspektu wiodącego. Na przykład w badaniu określonych form oddziaływań wychowawczych rakim wiodącym aspektem może być ich skuteczność lub też samo ich ustalenie. W takim wypadku, a zwłaszcza gdy nic budzą one większych wątpliwości, niebagatelnym problemem badawczym mogą okazać sic także inne - nic przewidziane wcześniej - uwarunkowania ich skuteczności.

Problemy dotyczące wartości zmiennych

Nie każdy - rzecz jasna - problem badawczy, związany z problematyką pedagogiczną, obejmuje bezpośrednio zależności sprawcze procesu wychowania, nauczania i kształcenia. Istnieje cały szereg problemów', które wymagają rozstrzygnięć wyłącznie w płaszczyźnie rozpoznania określonych faktów, zjawisk i procesów'. Do podejmowania takich problemów niejednokrotnie zmuszają badacza względy psychologiczne, społeczne i moralne, nic mówiąc już o jego własnej ciekawości. Należą do nich na terenie klasy m.in. takie zagadnienia, jak indywidualne cechy uczniów, np. inteligencja, zdolności specjalne, zainteresowania, motywy, potrzeby psychiczne, dojrzałość społeczno-moralna i inne. Istotnie ważną dziedziną problemów' z tego zakresu - nie zawrze dotąd należycie docenianych - jest dynamika grupowa klasy szkolnej, rozumiana jako układ działających w klasie takich zjawisk i procesów grupowych, jak: normy grupowe, struktura grupowa, przywództwo, spoistość i atmosfera w grupie (A. Janowski, 1980; M. Lobocki, 1985; S. Mika, 1987). Problemami tymi wprawdzie zajmują się także inne dyscypliny naukowa, jak np. psychologia wychowawcza, psychologia społeczna czy psychologia motywacji, jednak nie sposób byłoby wyeliminować je całkowicie z zakresu problematyki badań pedagogicznych. Problemy te pozwalają szerzej ujmować i widzieć proces wychowania i nauczania, mianowicie także od strony psychologicznej. Niejednokrotnie właśnie rozstrzygnięcie tych problemów' rzutuje znacznie na samo usprawnienie działalności wychowawczej. Wiążą się bowiem de facto zawsze mniej lub bardziej bezpośrednio czy pośrednio ze wspomnianymi już warunkami, wyznaczającymi efektywność działań wychowawczych.

1 20 ROZUZIAL V. PkOBLŁMY I HlHOTfcZY W BADANIACH HtDACOClCZNYCH

Wspomniane dopiero co problemy mogą mieć także różny zakres, podobnie jak w wypadku problemów dotyczących bezpośrednio zależności sprawczych. W odniesieniu np. do klasy szkolnej można mówić o co najmniej trzech zakresach problemów badawczych.

1.    Problemy dotyczące poszczególnych uczniów danej klasy. W rym wypadku interesuje nas nie tyle klasa, ile niektórzy jej uczniowie. Przedmiotem takiego zainteresowania są szczególnie uczniowie o wybitnych uzdolnieniach, uczniowie społecznic nieprzystosowani lub uczniowie specjalnej troski.

2.    Problemy związane z ogólną charakterystyką klasy szkolnej w świerle indywidualnych cecłi wszystkich jej uczniów, np. poziomu inteligencji, dojrzałości społecznej czy osiągnięć szkolnych.

3.    Problemy obejmujące swym zasięgiem klasę szkolną jako grupę społeczną. Dotyczą one zwłaszcza tych aspektów' klasy szkolnej, które trudno byłoby wytłumaczyć wyłącznie indywidualnymi cechami uczniów. Klasa szkolna - jak wiemy - nic jest tylko zwykłym zbiorem (summą) uczniów', ale pewną osobliwą społecznością, w której obowiązują zgoła inne prawidłowości niż w życiu jednostki odizolowanej od grupy społecznej. Owa społeczna osobliwość klasy szkolnej stanowi nic tylko wdzięczny temat badań pedagogicznych, ale także istotnie doniosły tak z praktycznego, jak i teoretycznego punktu widzenia (K. Diererich, 1972, s. .81 in.).

Klasa szkolna nic jest i nic powinna być nigdy odizolowana od całego bogatego nurtu życia szkoły. Dlatego zachodzi niejednokrotnie potrzeba rozpatrywania jej również jako części składowej większej społeczności, jaką jest szkoła. Widziana w- ten sposób, staje się ważnym punktem odniesienia dla formułowania problemów badawczych. Zakres tych problemów jest jeszcze szerszy niż w^r wypadku problemów odnoszących się do ogólnej charakterystyki klasy szkolnej i jej dynamiki grupowej. Dobrze byłoby doceniać wagę rego zakresu także w' formułowaniu problemów dotyczących zależności między 'zmiennymi, które zresztą - jak wspomniano - warto uczynić szczególnym przedmiotem badań pedagogicznych.

4. Kryteria poprawności problemów badawczych

Przy opracowywaniu problemów badawczych na specjalną uwagę zasługują ponadto niektóre przynajmniej kryteria poprawności metodologicznej. Kryteria te powstają w ścisłym związku z przedstawioną już genezą problemów badawczych. Niemniej warto je specjalnie omówić, gdyż w formułowaniu problemów nie wystarcza tylko uświadomienie sobie idi pochodzenia, ale przede wszystkim także warunków', jakie one powinny spełnić z metodologicznego punktu widzenia. Na przykład - według F. N. Kcrlingcra (1986, s. 16 i n.) - istnieją trzy kryteria poprawmic sformułowanych problemów' badawczych:

4. Kryteria poprawności problemów badawczych 121