Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 261204

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0.£ by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

w jej nieformalnym nurcie, tj. wymykającym się spod kontroli z zewnątrz. Podgrupy takie przybierają niejednokrotnie charakter przysłowiowych „paczek" lub „klik". Znajomość ich może umożliwić sprawniejsze kierowanie wychowawcze grupą, co nie jest bez znaczenia zwłaszcza w działalności zawodowej nauczycieli i wychowawców.

Ponadto poznawczą wartość metody socjometrycznej podnosi fakt, że jest łatwa w użyciu i wymaga niewiele czasu na przeprowadzenie. Zastosowanie jej

-    niezależnie od rodzaju techniki, jaką się posługujemy - trwa w^r zasadzie nic dłużej niż 15 minut.

Oczywiście metoda socjometryczna - jak każda inna metoda badań pedagogicznych - nie jest uniwersalnym sposobem poznawania stosunków międzyludzkich w grupie i jej struktury; ma również swoje ograniczenia. Tak np. za jej pomocą trudno byłoby poznać motywy, jakimi członkowie grupy kierują się przy dokonywaniu wyborów socjometrycznych. Niezależnie jednak od takich lub innych ograniczeń, omawiana tu metoda jest ważnym źródłem informacji

0    nieformalnym nurcie życia grupowego.

Sygnalizowane wyżej zalety metody socjomeirycznej przysługują jej bez względu na rodzaj techniki, za pomocą której bywa stosowana. Na ogół wyróżnia się trzy rodzaje technik socjomctrycznych. Są nimi: technika socjometryczna J. I.. Moreno, technika „Zgadnij kro?” oraz plebiscyt życzliwości i niechęci.

Technika socjometryczna J. L. Moreno

Pierwszy rodzaj spośród wymienionych wyżej technik socjomctrycznych jest zasługą J. L. Moreno, uważanego za twórcę metody socjomctryczncj, a zwłaszcza jej techniki w wersji klasycznej. Technika ra przewiduje starannie przemyślane

1    sformułowane pytania, dotyczące np. najlepszych przyjaciół, osób najbardziej łubianych, cenionych lub najmniej uważanych za przyjaciół, osoby łubiane czy szanowane. Zestaw stawianych im pytań nazywany bywa testem socjomctrycz-nym, sranowiącym konstruktywny składnik techniki socjomcrrycznej w jej wersji klasycznej. Nic więc dziwnego, że szczególną uwagę przywiązuje się tu do poprawnie sformułowanych pytań, tj. jasno i wyraźnie określających kryteria wyboru oraz jednoznacznie rozumianych przez wszystkie osoby badane. Oto przykład pytań w odniesieniu do uczniów rej samej klasy szkolnej:

-    Z kim chciał(a)byś siedzieć przy stoliku na lekcjach języka polskiego?

-    Z kim z klasy chciał(a)byś się bawić po lekcjach?

-    Kogo wybrał(a)byś najchętniej na gospodarza (gospodynię) klasy?

Każde z zastosowanych tu pytań uwzględnia zawsze tylko jedno kryterium wyboru i dotyczy na ogól rzeczywistej sytuacji panującej w grupie. Rzadko natomiast odnosi się do sytuacji upozorowanej (hipotetycznej). Ta brana jest pod uwagę zwłaszcza w przypadku dorywczych kontaktów z grupą i w stosunku do dzieci w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Oto przykładowe pytania:

240 Rozdział X. Pk/łgląd MtTOo i iłchnik badań kłimcocicznych

M Łobocki. WfHwnafotme Jo woJotogU bodoA petlogoglczoych, Kruków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. V by oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

-    Kogo wybrał(a)byś wodzem Indian w czasie zabawy?

-    /. kim chciałabyś spędzić wakacje na statku kosmicznym?

Pytania formułuje się często też w trybie warunkowym, np.: „Komu z klasy powierzyła)byś swoje tajemnice?" lub „Kogo spośród uczniów klasy zaliczyła)byś do grona swych najlepszych przyjaciół?”. Odpowiedź na rak sformułowane pytania mogą uchodzić — w przeświadczeniu osób badanych - za mniej zobowiązujące, a tym samym za pozbawione większego ryzyka.

Oprócz wyborów pozytywnych możliwe są również - jak wspomniano pośrednio - wybory negatywne, czyli rzw. odrzucenia. Pytanie dotyczące takich wyborów formułuje się raczej w sposób pośredni niż bezpośredni. Może mieć ono np. następujące brzmienie: „Z kim najmniej z klasy chciała} byś bawić się po lekcjach?”, zamiast: „Z kim nic chciał(a)być bawić się po lekcjach?”. Tendencja raka jest słuszna, ponieważ stwarza możliwość podawania nazwisk osób bez konieczności wystawiania im degradujących społecznie czy moralnie ocen.

Liczba pytań uwzględnionych w ramach techniki socjomctryczncj J. L. Moreno zależy głównie od celu badań. Zwykle zaleca sic jednak nic więcej niż 3 5 pytań, a w wypadku dzieci w wieku około 3-10 lat jedynie 2-3 pytania. Różna może być liczba wymaganych wyborów i odrzuceń (np. 2, 3, 4, $). Nierzadko pozostawia się w tym całkowitą dowolność osobom badanym. Niemniej poleca się w zasadzie ograniczoną liczbę wyborów ze względu na możliwość dokładniejszej analizy ilościowej otrzymanych w ten sposób wypowiedzi. Zalecenie takie nie dotyczy z reguły wyborów negatywnych, czyli tzw. odrzuceń.

Technika „Zgadnij kto?"

Szczególnym rodzajem technik socjomctrycznych jest technika „Zgadnij kto?”, „stosowana najczęściej do uchwycenia osób spełniających określone role w grupie lub odznaczających się interesującymi nas cechami' (M. Pilkicwicz, 1973a, s. 195). Polega na podawaniu przez osoby badane nazwisk tych członków grupy, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce, np. w zdaniu o następującym brzmieniu: „To jest ktoś, komu można zaufać w klasie”. Różni się ona od techniki socjomctryczncj J. L. Moreno tym, że wymaga dokonania wyboru spośród członków danej grupy nic tyle na podstawie żywionych wobec nich uczuć symparii lub antyparii, ile w^r wyniku ogólnego rozeznania panującej w niej sytuacji. W związku z tym mówi się nawet, że technika socjometryczna J. L. Moreno „bada rzeczywiście wzajemne powiązania pomiędzy członkami grupy”, zaś technika „Zgadnij kro?”, „dostarcza informacji, jak członkowie grupy spostrzegają te powiązania, a więc bada jakoby odbicie struktury grupy w świadomości członków" (M. Pilkicwicz, 1973a, s. 197).

Oto przykład kilku innych krótkich charakterystyk pozytywnego zachowania się uczniów w klasie, ukierunkowujących odpowiednio odpowiedzi osób badanych:

4. Metoda socjometryczna 24 1