Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 261225

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0.£ by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

W konstruowaniu pytań ankietowych niebagatelna jest troska o odpowiednią ich formę i treść. Chodzi o to, aby:

-    dotyczyły one wyłącznic spraw istotnych z punktu widzenia podejmowanych problemów badawczych,

-    były jednakowo rozumiane przez wszystkie osoby badane,

-    nie były zbyt trudne do odpowiedzi,

-    były pozbawione nadmiernej sugestii,

-    były wyrażone w grzecznościowej formie.

Nic bez znaczenia jest też prawidłowa kolejność zamieszczonych w ankiecie pytań. Przede wszystkim mają one stanowić pewną zwartą i logiczną całość, tj. zgodnie ze swoistym poczuciem logiki. W związku z powyższym zaleca się zadawanie pytań od prostych (łatwych) do coraz bardziej skomplikowanych (trudnych), od ogólnych do szczegółowych, od nie krępujących do nieco hardziej drażliwych (osobistych). Szczególnej staranności wymaga sformułowanie możliwych na zadawane pytania ankietowe odpowiedzi, czyli tzw. kafeterii. Celowe wydaje sic także odpowiednie ułożenie instrukcji poprzedzającej dawanie odpowiedzi na zadawane respondentom pytania. Zazwyczaj informuje się w niej o tym, kto przeprowadza badania i w jakim celu oraz jak należy odpowiadać na poszczególne pytania ankictow^rc. Innym jeszcze wymogiem należycie opracowanej ankiety, złożonej z pytań zamkniętych, jesr odpowiednie jej zakodowanie, czyli dokonanie „przyporządkowania określonych odpowiedzi ankiety kategoriom zawartym w kluczu kodowym". Przy czym „każda kategoria ma oznaczenie cyfrowe lub litcrow^rc, co ułatwia opracowanie statystyczne wyników badań" (S. Kownacki, Rummel-Sy.ska, 1982, $. 26).

Skonstruowaną w ten sposób ankietę stosuje się grupowo lub indywidualnie. W tym ostatnim przypadku doręcza się ją badanym osobiście lub listownie (pocztą).

Rozmowa i wywiad

Podobnie jak badania ankietowe, także rozmowa i wywiad są sposobami gromadzenia informacji w celach naukowych za pomocą zadawania badanym przygotowanych uprzednio pyzań. na które jednak otrzymuje się odpowiedzi nie w formie pisemnej, lecz ustnej. Ponadto przeprowadzanie rozmowy i wy^wiadu

-    w przeciwieństwie do badań ankietowych - odbywa się zawsze w' bezpośrednim i bliskim kontakcie z badanymi oraz zazwyczaj z każdym z nich oddzielnie, a tylko niekiedy z 2-3 osobami jednocześnie. Zadawane im pytania mogą mieć

-    jak w' badaniach ankietowych - charakter otwarty lub zamknięty. Od tego zależy, czy mamy do czynienia z rozmową i wywiadem nicustrukturalizowanym (niestandaryzowanym) lub ustrukturalizowanym (standaryzowanym).

Między rozmową i wywiadem nie zachodzi istorna różnica, co usprawiedliwia łączne ich omawianie. Na ogół w metodologii badań pedagogicznych,

244 Rozdział X. Pk/łglad wtTOU i ikhnik badań kłuacocicznych

psychologicznych i socjologicznych mówi się raczej o wywiadzie niż o rozmowie (por. F. N. Kerlinger, 1986, s. 439-448). Niektórzy jednak wskazują na zachodzące miedzy nimi różnice. 1 tak, według jednych rozmowa stanowi swobodną i spontaniczną wymianę myśli bez z góry przewidzianego jej ukierunkowania, a natomiast wywiad uważa się za wymianę myśli ściśle ukierunkowaną przez osobę odpowiedzialną za jego przeprowadzenie. Inni zaś zakładają, że rozmowa dotyczy zwy kle spraw' zw iązanych bezpośrednio lub pośrednio z osobami badanymi, a wywiad ma na celu otrzymanie informacji raczej o osobach innych niż osoby badane, np. przeprowadzony z. matką lub ojcem na temat ich dziecka.

Niezależnie od sposobu różnicowania rozmowy i wywiadu są one nie tyle próbą sondowania opinii osób, z którymi się je przeprowadza, ile odpowiednio ukierunkowanym procesem interakcji, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie osoby podejmującej rozmowę czy wywiad z. osobą badaną (W. J. Goode, P. K. Hatt, 1952, s. 186; A. V. CicourcI, 1964, s. 75). Są więc czymś więcej niż tylko zadawaniem pytań osobom badanym. Dlatego techniki sondażu diagnostycznego stanowią zdecydowanie trudniejsze sposoby przeprowadzania badań niż ankietowe.

Rozmowa i wy wiad wymagają nade wszystko umiejętności uważnego i cierpliwego słuchania swych rozmówców. Umiejętność ta bodajże bardziej decyduje o skutecznym ich zastosowaniu w badaniach pedagogicznych niż sposób zadawania pytań badanym i treści tych pytań. Chodzi o to, aby wysłuchiwać respondentów- ze szczerą sympatią i zainteresowaniem, nie pouczać ani tym bardziej nic narzucać im własnych opinii, poglądów', przekonań. Z drugiej strony trzeba starać się nie być tylko biernym słuchaczem. Nade wszystko zaś:

-    koncentrować się na wypowiedziach osoby badanej,

-    akceptować ją wewnętrznie i okazywać jej swoje poszanowanie dla jej integralności jako jednostki autonomicznej,

-    umożliwiać jej swobodne i samorzutne wypowiadanie się (por. W. Weber, 1991, s. 59-64).

Dzięki spełnieniu powyższych wymagań zadawane badanym pytania mogą liczyć na w^r miarę wyczerpujące odpowiedzi. Niemniej stawiając je, warto zastanowić się, czy mają one związek z. podejmowanym problemem badawczym; czy zostały poprawnie sformułowane; czy są właściwie rozumiane przez osoby badane; czy zbytnio nie sugerują określonych na nic odpowiedzi; czy nic dotyczą problemów, na których nic zna się rozmówca; czy nic są pytaniami na tematy osobiste i drażliwe, mogące budzić uzasadniony sprzeciw u rozmówcy; czy nie dotyczą spraw powszechnie akceptowanych, co może narażać rozmówcę na przykrość dawania odpowiedzi społecznic nicaprobow^rancj, np. pytania o żywione przez niego uczucia dla dzieci (F. N. Kerlinger, 1986, s. 144 i n.).

Ważny jest też sposób zadawania pytań. Przede wszystkim należy unikać zadawania ich w sposób mechaniczny, przeskakiwania z tematu na temat lub zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych. Pytania trze-

5. Metoda sondażc diagnostycznego 245