ZT124 (2)

246 CZĘŚĆ 3. ZARZĄDZANIE TURYSTYKĄ A ŚRODOWISKO

turystycznej przez swoje decyzje mogą pozytywnie wpływać na rozwój regionalny?”. Jak już zauważyliśmy, w branży tej ścierają się różne interesy, więc decyzje podejmowane przez poszczególne firmy mogą się rozmijać z rządową wizją rozwoju.

Dyskutując o decyzjach kierowniczych w branży turystycznej, nie sposób pominąć zagadnienia ekonomii politycznej. Zaznaczone na rysunku 13.1 powiązania zewnętrzne przekraczają bowiem granice państwowe, co widać szczególnie wyraźnie w wypadku korporacji międzynarodowych. Bianchi (2002) uważa, że rynek turystyczny jest coraz bardziej zdominowany przez firmy ponadnarodowe i coraz większą rolę odgrywają na nim czynniki globalne i regionalne. Przy podejmowaniu decyzji zaczyna się liczyć maksymalizacja zysku w skali świata, a nie lokalne korzyści.

Nawiązując do kwestii zrównoważonego rozwoju, Wight (1998) stwierdza, że wiele przedsiębiorstw turystycznych przywiązuje coraz większą wagę do problemu odpowiedzialności wobec otoczenia i traktuje względy ekonomiczne na równi ze względami społecznymi i ekologicznymi. Swarbrooke (1999) wskazuje, że przedsiębiorstwa odczuwają rosnący nacisk społeczny i polityczny na bardziej etyczne podejście do różnych kwestii, m.in. takich jak oddziaływanie na środowisko, relacje z lokalnymi społecznościami, polityka inwestycyjna, relacje z inwestorami, korupcja, przestrzeganie obowiązujących przepisów, relacje z dostawcami i pośrednikami marketingowymi, metody promocji (np. uczciwość reklam), polityka cenowa, bezpieczeństwo produktów i polityka kadrowa (np. wyrównywanie szans i płac). Swarbrooke (1999) uważa, że wiele z tych elementów stanowi nieodłączny aspekt zrównoważonego rozwoju turystyki. Zdaniem Pride’a i innych (1999) przybywa menedżerów, którzy wprowadzają w swoich firmach etyczne i społecznic odpowiedzialne podejście przy podejmowaniu wszelkich decyzji i działań; jednak nie brakuje takich, którzy odrzucają tę postawę jako nieopłacalną.

Od jakiegoś czasu pojawiają się zarzuty, że część spośród wielu firm dostosowujących się do wymogów zrównoważonego rozwoju czyni tak tylko po to, aby utrzymać lub zwiększyć udział w rynku i rentowność. Wskazuje się, że traktują te wymogi bardzo wybiórczo, wkładając np. dużo wysiłku w utylizację surowców wtórnych oraz zmniejszanie zużycia materiałów i energii, a pomijając bardziej skomplikowane kwestie w rodzaju sprawiedliwości społecznej. W opinii niektórych specjalistów nie można liczyć na to, że branża sama sobie narzuci odpowiednie standardy w tym zakresie. Żadne kodeksy postępowania czy systemy certyfikacji nie gwarantują, że będzie się rozwijać w sposób zrównoważony (Weaver, Opperman, 2000). Mając na uwadze te zarzuty, Weaver i Opperman (2000) zaproponowali długą listę wskaźników pozwalających ocenić stopień zaawansowania firmy we wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju w wymiarze operacyjnym, kulturowym, środowiskowym, ekonomicznym i społecznym. Autorzy listy uważają, że mimo trudności i niejasności związanych z obliczaniem tych wskaźników, należy się starać na bieżąco kontrolować ich wartości, aby w razie potrzeby podjąć działania zaradcze. W przeciwnym razie istnieje duże niebezpieczeństwo, że turystyka będzie się rozwijać w sposób niezrównoważony.

Wkład turystyki w realizację szerszych, społeczno-ekonomicznych celów rozwojowych zależy od wielu różnych decyzji kierowniczych, w tym dotyczących takich zagadnień, jak wzmacnianie powiązań z lokalnymi dostawcami w celu ograniczenia odpływu gotówki na zewnątrz, zacieśniania współpracy i więzów partnerskich (Bramwell, Lane, 2000), wykorzystania sektora nieformalnego czy podnoszenia konkurencyjności miejsca turystycznego, aby przyciągnąć klientów z odpowiedniego segmentu (Małecki, 1997). Za punkt odniesienia przy podejmowaniu decyzji kierowniczych mogą posłużyć wskaźniki zaproponowane przez Weavera i Oppermana (2000) - w bezpośredni sposób przekłada się to na ograniczanie negatywnego i wzmacnianie pozytywnego wpływu turystyki na procesy rozwoju. W celu uporządkowania wywodu poniżej przedstawiono niektóre z tych wskaźników.

W wymiarze ekonomicznym obejmują one dochody z turystyki oraz efekty mnożnikowe, zatrudnienie w turystyce, lokalne powiązania z innymi sektorami, udział branży turystycznej w imporcie, skalę transferu zysków, umiejscowienie w cyklu życia produktu i ogólne skutki ekonomiczne. Jeśli branża korzysta przede wszystkim z miejscowych zasobów, a wypracowane zyski zasilają lokalną gospodarkę. szanse danego obszaru na rozwój są znacznie większe. Jeden ze wskaźników odnosi się do skali zatrudnienia okolicznych mieszkańców. Mając go na uwadze, dyrekcja ośrodka wypoczynkowego Hilton Batang Ai Longhouse Resort w Malezji postanowiła przeprowadzić rekrutację wśród miejscowej ludności - większość stanowisk wymagała jednak biegłej znajomości języka angielskiego. Znalezienie odpowiednio wykształconych kandydatów okazało się dosyć trudne. Firma postanowiła zatem zorganizować specjalny kurs językowy, w trakcie którego główny nacisk położono na podstawowe słownictwo hotelowe oraz zwroty i wyrażenia specyficzne dla poszczególnych stanowisk pracy (Williams, Watts, 2002).

W wymiarze operacyjnym wskaźniki stopnia zrównoważenia zaproponowane przez Weavera i Oppermana (2000) obejmują m.in. efektywność zużycia paliwa i odzysku surowców wtórnych, procedury oceny oddziaływania turystyki na środowisko (Environmental Impact Assessment - EIA), istnienie ogólnego planu dotyczącego turystyki oraz turystycznego kodeksu etyki i dobrych praktyk, a także realizację programów edukacji turystycznej. Wskaźniki te są ściśle powiązane ze wskaźnikami należącymi do wymiaru środowiskowego, wśród których znalazły się pojemność środowiska, wpływ na środowisko naturalne, zużycie zasobów, natężenie ruchu, kierunki rozwoju turystyki oraz sezonowość.

Od stosunku branży turystycznej do środowiska naturalnego zależą w dużej mierze długofalowe korzyści, jakie turystyka przyniesie danemu obszarowi. Na przykład polityka ochrony środowiska Thomson Travcl Group, jednej z największych w Europie firm turystycznych, uwzględnia zarówno techniczne, jak i społeczne aspekty działalności. Kładzie szczególny nacisk na przestrzeganie norm emisji spalin i hałasu przez należące do grupy linie lotnicze Britannia Airways (Holden, 2000). Jeśli chodzi o aspekt społeczny, to nabyte przez Thomsona szwedzkie biuro podróży