50173 str 120 121

został hetmanem polnym koronnym. W wyprawie ce-corskiej (1620) dostał się do niewoli tureckiej. Po powrocie odniósł szereg zwycięstw nad Tatarami (Mar-tynów 1624, Biała Cerkiew 1626), a w 1627 roku objął naczelne dowództwo na Pomorzu przeciwko Szwedom. Zdobył Puck, pobił Szwedów pod Czarnem, opanował Gniew i w 1629 roku pokonał pod Trzcianą samego Gustawa Adolfa. W 1632 roku został hetmanem wielkim koronnym. W 1633 roku rozgromił Turków i Tatarów pod Sasowym Rogiem w Mołdawii i pod Kamieńcem Podolskim. W 1644 roku odniósł wielkie zwycięstwo nad Tatarami pod Ochmatowem. Był współinicjatorem budowy floty i reform wojskowych "Władysława IV. Mistrz w dowodzeniu jazdą, doceniał rosnącą rolę broni palnej w bitwie i dlatego dążył do zwiększenia liczebności piechoty; wprowadził też dragonię. Przyczynił się do stosowania umocnień typu holenderskiego, fortyfikując w ten sposób Brody (1633),

6. Ignacy Prądzyński (1792—1850). Jako piętnastoletni młodzieniec wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego. Ukończył Szkołę Aplikacyjną Artylerii i Inżynierii w Warszawie, brał udział w wojnie z Austrią (1809) i pracował przy fortyfikowaniu Modlina. Przydzielony do dywizji Jana Henryka Dąbrowskiego brał udział w kampanii rosyjskiej (1812) i saskiej (1813). Po bitwie pod Lipskiem został adiutantem Dąbrowskiego. Przez rok kontynuował studia wojskowo-inżynieryjne w Paryżu, a w 1815 roku wstąpił do armii Królestwa Kongresowego jako podpułkownik kwatermistrzostwa. Kierował pracami przy budowie Kanału Augustowskiego. W 1826 roku został uwięziony za przynależność do Narodowego Towarzystwa Patriotycznego. Uwolniony w 1829 roku, wrócił do służby po wybuchu powstania listopadowego. Był szefem sztabu Józefa Chłopickiego, a 28 lutego 1831 roku został w stopniu pułkownika generalnym kwatermistrzem armii. Opracował wiele śmiałych planów operacyjnych, które bądź odrzucano, bądź realizowano źle, z powodu nieudolności naczelnego dowództwa. 10 kwietnia Prądzyński, mianowany przed tygodniem generałem brygady, odniósł świetne zwycięstwo pod Iganiami. Ustąpił z kwatermistrzostwa 28 lipca, ale wrócił 11 sierpnia, gdy od naczelnego dowództwa odsunięto Skrzyneckiego. Było już jednak za późno — powstanie dogorywało. Po kapitulacji Warszawy Prądzyński (mianowany 19 sierpnia generałem dywizji) został wywieziony do Rosji. Uwolniony, odmówił wstąpienia do wojska rosyjskiego. Z powodu choroby nie przyjął ofiarowanego mu w 1848 roku stanowiska naczelnego wodza powstańczej armii węgierskiej.

7.    Stefan Czarniecki (1604—1665). Syn średniozamożnego szlachcica, pozbawiony protekcji magnackiej, musiał własnym wysiłkiem piąć się po szczeblach kariery wojskowej. Początkowo służył pod komendą Koniecpolskiego, walcząc ze Szwedami na Pomorzu, potem szukał szczęścia w armii cesarskiej (1629—1632). W 1644 roku został pułkownikiem w wojsku kwarcianym. Walczył na Ukrainie z powstańcami Bohdana Chmielnickiego, między innymi pod Żółtymi Wodami i Berestecz-kiem. W 1652 roku został óboźnym koronnym, a w 1655 roku kasztelanem kijowskim. Najazd Szwedów umożliwił mu wykazanie w pełni talentów dowódczych i nie-złomności charakteru. Bronił Krakowa, a pod koniec 1655 roku wysunął się na czoło organizatorów walki wyzwoleńczej, do której nie zawahał się wciągnąć nawet chłopów. Mianowany w 1656 roku regimentarzem, dowodził własną dywizją. Pobity przez Karola Gustawa pod Gołębiem, prowadził niezmordowanie działania typu partyzanckiego i wciągnął armię szwedzką w widły Wisły i Sanu. Pobił Szwedów pod Warką i pociągnął do Wielkopolski, gdzie poniósł wprawdzie porażkę pod Kłeckiem, ale nie utracił inicjatywy. W 1657 roku odparł najazd Siedmiogrodzian, zmuszając Rakoczego do kapitulacji pod Czarnym Ostrowiem. W Danii, gdzie na czele swej dywizji kontynuował walkę ze Szwedami (1658—1659), zdobył Koldyngę i wyspę Alsen, przeprawiając żołnierzy łodziami przez wąską cieśninę. Walczył następnie z Moskwą (zwycięstwo pod Połonką 1660) i na Ukrainie, gdzie dowodził w 1664 roku armią koronną. Mianowany w 1657 roku wojewodą ruskim, otrzymał tuż przed śmiercią buławę polną.

8.    Władysław II Jagiełło (1350—1434). Ukochany syn wielkiego księcia litewskiego Olgierda. W sztuce wojennej zaprawiał się u boku ojca, który był wybitnym wodzem. Poznał arka na ruskich i tatarskich sposobów prowadzenia działań wojennych. W 1377 roku objął tron litewski. O utrzymanie go walczył ze stryjem, Kiejstutem, i jego synem, Witoldem. W 1386 roku został królem Polski. Litwę przekazał ostatecznie w 1401 roku Witoldowi, zachowując tytuł najwyższego księcia. Do niedawna były jeszcze podzielone opinie, kto — Witold czy Jagiełło — sprawował naczelne dowództwo pod Grunwaldem. Jednakże w ostatnich latach prof. Stefan M. Kuczyński udowodnił w sposób jak najbardziej przekonywający, że pod Grunwaldem Jagiełło przez cały czas kierował działaniami, a poprzedzająca bitwę operacja grunwaldzka była w pierwszym rzędzie jego dziełem. Stwierdzenie tego faktu każe nam postawić

121