51414 Śliwerski8

Pedagogika ogólna rozdział trzeci 123

niehierarchicznego i nieteleologicznego stosunku praktyki pedagogicznej do innych form praktyki konstytuujących egzystencję ludzkości oraz - analogicznie - koncepcja niehierarchicznego i nieteleologicznego stosunku teorii pedagogicznej do teorii innych działań niezbędnych społecznie. Przy czym pytanie o podstawową strukturę myślenia i działania pedagogicznego nie zostało po prostu dołączone do zestawu starszych problemów i tradycji teoretycznych, lecz w kontekście nowego różnicowania się ludzkiej praktyki musiała raczej najpierw zostać stworzona i wydzielona przestrzeń, do której prawo zaczęła sobie rościć pedagogika. Szczegółowy opis i prezentacja owego procesu stanowi zadanie i przedmiot zainteresowania studiów dotyczących historii powstania pedagogiki nowożytnej. Współczesna pedagogika ogólna nie jest możliwa bez przejścia ową „okrężną drogą” wiodącą przez historię problemu¹³. Nie rodzi się jednak z niej bezpośrednio, lecz musi próbować na nowo ująć podstawową myśl pedagogiczną w sytuacji postępującego różnicowania się ludzkiej praktyki i podążających za nim zmian oraz wyrazić ją w formie pojęcia, które pomogłoby uniknąć nawracającego teleologicznego określania tego, co pedagogiczne. W tym właśnie sensie podejmowana w dalszej części rozdziału próba systemowo-historycznego upewnienia się

0    podstawowej strukturze myślenia i działania pedagogicznego przyczynia się do prakseolo-gicznego rozumienia praktyki pedagogicznej

1    nauki o wychowaniu. Determinuje ono racjonalność ładu panującego w całościowej praktyce ludzkiej zgodnie z niehierarchiczną i nieteleolo-giczną relacją między pojedynczymi praktykami oraz ukierunkowuje logos całościowej praktyki na pojęcie praktycznego rozumu, który wyraźnie rezygnuje z hierarchii pojedynczych praktyk sugerowanej metafizycznie bądź narzuconej.

Zapamiętaj

Praktyka człowieka jest dużo starsza niż znane nam obecnie zróżnicowanie społecznych systemów i pól działania. Jak daleko sięga nasza wiedza o historii ludzkości, tak długo ludzkie współistnienie, ludzka „koegzystencja" determinowane były - w świetle teorii Eugene Finka - sześcioma podstawowymi zjawiskami: ekonomią, etyką, pedagogiką, polityką, sztuką i religią. Człowiek musi tworzyć i zachować podstawę swego istnienia poprzez eksploatację i pielęgnację natury (ekonomia), musi problematyzować normy i reguły międzyludzkiego porozumienia, pracować nad ich dalszym rozwojem oraz je uznawać (etyka), musi nakreślić projekt swej społecznej przyszłości i ją kształtować (polityka), transcenduje swą

teraźniejszość, sięgając do estetycznych form wyrazu (sztuka) i jest konfrontowany z problemem nieuniknionego upływu życia otaczających go ludzi oraz swej własnej śmierci (religia). Do pracy, etyki, polityki, sztuki i religii dołącza szósty podstawowy fenomen - zjawisko wychowania. Człowiek tkwi w pewnej relacji pokoleń - jest wychowywany przez przedstawicieli wcześniejszych generacji i sam wychowuje członków następujących po nim pokoleń.

I

¹³ Równie pociągający, co żmudny w owym przeglądzie historii problemu, jest brak możliwości zakończenia owej „wędrówki okrężną drogą”, ponieważ do analiz z zakresu historii problemu wciąż przenikają wizje systemowe, które ze swej strony mogą być modyfikowane za pomocą studiów historycznych. Zob. Th. Ballauff, Padagogik ais Bildungsphilosophie, Drei Kurseinheiten der Fernuniversitat Hagen 1983; H. Blankertz, Die Geschichte der Padagogik von der Aufkldrung bis zur Ge-genwart, Wetzlar: Biichse der Pandora 1982; G. Buck, Riickwege aus der Entfremdung. Studien zur Entwicklung der deut-schen humanistischen Bildungsphilosophie, Miinchen: Fink 1984; H.-J. Gamm, Allgemeine Padagogik. Die Grundlagen von Erziehung und Bildung in der burgerlichen Gesellschaft, Reinbek: Rowohlt 1979; H. J. Heydorn, Uber den Widerspruch von Bildung und Herrschaft, Frankfurt: Europaische Verlagsanstalt 1970; H. Kemper, Schultheorie ais Schul- und Reformkritik, Frankfurt: Lang 1982; C. Menze, Die Wissenschaft von der Erziehung in Deutschland, w: Problemgeschichte der neueren Padagogik, red. J. Speck, Stuttgart: Kohlhammer 1976, t. 1, s. 9-107; K. Mollenhauer, Vergessene Zusammenhćinge. Ober Kultur und Erziehung, Miinchen: |uventa 1983; |. Ruhloff, Das ungelóste Normproblem der Padagogik. Eine Einfuhrung, Heidelberg: Quelle & Meyer 1980; W. Schmied-Kowarzik, Dialektische Padagogik. Vom Bezug der Erziehungswissenschaft zur Praxis, Miinchen: Kósel 1974; E. Schiitz, Freiheit und Bestimmung. Sinntheoretische Reflexionen zum Bildungsproblem, Ratingen: Henn 1975; D. Bertner, Hauptstrómungen der Erziehungswissenschaft. Eine Systematik traditioneller und moder-ner Theorien, Miinchen; (uwenta 1973 [Weinheim: Deutsche Studien 1991]; idem, Die Padagogik Herbarts. Eine problem-geschichtliche Einfuhrung in die Systematik neuzeitlicher Padagogik, Weinheim - Miinchen: ]uventa 1993; idem, Wilhelm von Humboldts Bildungstheorie. Eine problemgeschichtliche Studie zum Begriindungszusammenhang neuzeitlicher Bildungsre-form, Weinheim - Miinchen: ]uventa 1995.