BILANS WARTOŚĆ POZNAWCZA I ANALITYCZNA (66)

Równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpj su zwiększa wówczas wartość danego składnika inwestycji i powoduje uzna. nie przychodów finansowych.

Z istoty instrumentu finansowego - przez który rozumie się umowę powodu, jącą jednocześnie powstanie składnika aktywów finansowych u jednej ze stron umowy i zobowiązania finansowego¹ u drugiej ze strony umowy - wynika po. trzeba zastosowania w ewidencji instrumentów finansowych konta o nazwie „ż₀. bowiązania finansowe”². Minimalny zakres prezentacji w pasywach bilansu tego rodzaju zobowiązań powinien uwzględniać potrzebę prowadzenia następują, cych kont szczegółowych:

•    Kredyty i pożyczki,

•    Zobow iązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych,

•    Inne zobowiązania finansowe.

Mogłoby się wydawać, iż prowadzona do szczegółowych kont, zarówno akty. wów finansowych jak i zobowiązań finansowych, ewidencja analityczna w prze. kroju rodzajów aktywów i zobowiązań zabezpiecza wymogi funkcji informacyj. nej i kontrolnej rachunkowości. Tego rodzaju ewidencja analityczna byłaby w pełni wystarczająca do ujęcia księgowego instrumentów finansowych pierwotnych, po-chodnych oraz złożonych. Jednak ze względu na bardzo zróżnicowany charakter wyceny³ instrumentów finansowych, a w szczególności - ze względu na bardzo precyzyjnie określone wymogi wyceny tych instrumentów w późniejszym terminie, niż moment nabycia należy prowadzić ich ewidencję analityczną przy zastosowaniu kryterium ich przeznaczenia⁴. Zgodnie z tym kryterium każde przedsiębiorstwo powinno w dniu nabycia lub powstania instrumentu finansowego zaklasyfikować go do jednej z czterech następujących kategorii, tj. do:

1)    aktywów finansowych i zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu,

2)    pożyczek udzielonych i należności własnych,

3)    aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalności,

4)    aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży.

Wymienione wyżej kategorie określają jednocześnie cel nabycia (powstania) instrumentów finansowych oraz sposób realizacji tego celu. Dlatego też umożliwiają dostosowanie do tego celu organizacji ewidencji analitycznej.

Pojemność informacyjną poszczególnych kategorii instrumentów finansowych oraz sposób wyceny bilansowej prezentują tabele od 2.4. do 2.7.

_fłbd» ²'⁴*

Aktywa

obrotu

finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do

Kwalifikacja

Sposób wyceny w terminie późniejszym

'['/Aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z krótkoterminowych zmian cen oraz wahań innych czynników rynkowych albo krótkiego czasy trwania nabytego instrumentu, a także inne aktywa finansowe, bez względu na zamiary, jakimi kierowano się przy zawieraniu kontraktu, jeżeli stanowią one składnik portfela podobnych aktywów finansowych, co do którego jest duże prawdopodobieństwo realizacji zakładanych korzyści ekonomicznych w krótkim terminie. 2. Do tych aktywów lub zobowiązań zalicza się pochodne instrumenty finansowe, z wyjątkiem przypadku gdy przedsiębiorstwo uznaje zawarte kontrakty za instrumenty zabezpieczające. 3.    Do zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu zalicza się również zobowiązanie do dostarczenia pożyczonych papierów wartościowych oraz innych instrumentów finansowych, w przypadku zawarcia przez przedsiębiorstwo umowy sprzedaży krótkiej.

W wiarygodnie ustalonej wartości godziwej bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie poniosłoby przedsiębiorstwo zbywając te aktywa lub wyłączając je z innych przyczyn z ksiąg rachunkowych, chyba że kwota tych kosztów byłaby znacząca. _ i MB

Istotną cechą składników tej kategorii jest to, że zostały one nabyte lub powstały przede wszystkim po to, aby przynieść korzyści w formie zysku ze sprzedaży uzyskanego w efekcie krótkoterminowych wahań cen. Przykładem składnika tej kategorii mogą być nabyte akcje dopuszczone do publicznego obrotu i przeznaczone do zbycia.

Trzeba przy tym podkreślić, że składniki aktywów finansowych zaliczone przez przedsiębiorstwo do tej kategorii nie mogą być przekwalifikowane do innych kategorii¹⁷².

^1,ł Natomiast aktywa finansowe z innych kategorii można przekwalifikować do kategorii składników aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu, lecz pod warunkiem, że stwierdza się duże prawdopodobieństwo osiągnięcia w krótkim czasie korzyści ekonomicznych.

1

Lub instrumentu kapitałowego.

2

^IW Ujmowane na koncie szczegółowym w ramach konta 249 - Pozostałe rozrachunki lub koncie w ramach wolnej grupy wzorcowego planu kont, np. w ramach grupy 25.

3

Wycena jest przecież jednym z podstawowych czynników rzutujących na organizację rachunkowości.

4

^1,1 Jest to podstawowe kryterium podziału instrumentów finansowych wykorzywane w MSR - 39 i w dostosowanym do jego rozwiązań cytowanym rozporządzeniem MF (§ 5 pkt 1).