BILANS WARTOŚĆ POZNAWCZA I ANALITYCZNA (37)

Aktywa trwałe gowcgo ujęcia i wyceny inwentarza żywego jest znaczne ograniczenie czynności

ewidencyjnych.

Z przedstawionego uprzednio pojęcie miernika wyceny, jakim jest wartość jj księgowa netto wynika, że wielkość tego miernika zależy od dwóch czynników, j (j. od:

1) poprawności ustalenia wartości początkowej każdego obiektu środków 1 trwałych (obiektu inwentarzowego),

2) przyjętego sposobu pomiaru zużycia środka trwałego.

Sposoby ustalenia wartości początkowej zostały już uprzednio szczegółowo 1 omówione. Natomiast kwestia ustalenia sposobów pomiaru zużycia wymaga do- | (łątkowych objaśnień, szczególnie ze względu na możliwość wyboru różnych 1 sposobów tego pomiaru, a także - ze względu na istniejące w tej mierze rozbież- I ności między przepisami odnoszącymi się do rachunkowości a przepisami doty- ■ czącymi podatku dochodowego od osób prawnych.

Stwierdzono już uprzednio, iż środki trwałe, uczestnicząc w różnych dzie- I dżinach działalności przedsiębiorstwa, zużywają się tracąc stopniowo I Istota swoją wartość. Zużycie określonego środka trwałego jest skutkiem zu- j umorzenia żywania się elementów i podzespołów danego obiektu, uszkodzeń spo- I i amortyzacji wodowanych wpływami atmosferycznymi i przyrodniczymi, a także 1 jest spowodowane „starzeniem się" obiektów w wyniku stale dokonującego się postępu technicznego i związaną z tym potrzebą wymiany niezużytych I ^ jeszcze fizycznie środków na nowsze, wydajniejsze w użytkowaniu.

Zużycie środków trwałych ma podwójne znaczenie w rachunkowości, gdyż:

• powoduje zmniejszenie ich wartości początkowej (odpis zmniejszający okre- I śla się mianem umorzenia),

•jest obciążeniem (zwiększeniem) kosztów działalności przedsiębiorstwa⁴⁵(odpis zużycia określa się mianem amortyzacji).

W tym przypadku powinna więc mieć miejsce następująca równość

odpis umorzeniowy = odpisowi amortyzacyjnemu

Wielkość i tempo zużycia odzwierciedlanego w księgach rachunkowych zależy przede wszystkim od czasu, warunków i intensywności użytkowania każdego środka trwałego.

Rozpoczęcie amortyzacji może mieć miejsce nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania, tj. od następnego dnia po przyjęciu lub od pierw-

^4> Chociaż nie we wszystkich przedsiębiorstwach odpis amortyzacyjny jest kosztem. Przykładowo: w jednostkach budżetowych odpis umorzeniowy powoduje zmniejszenie funduszu jednostki, a w spółdzielniach mieszkaniowych odpis umorzenia zasobów mieszkaniowych odnosi się w ciężar funduszy własnych spółdzielni, z których sfinansowano te zasoby.

szego dnia miesiąca następującego po miesiącu oddania obiektu do używania⁴⁴. Kończy się amortyzowanie w miesiącu, w którym:

• ma miejsce zrównanie wartości początkowej środka trwałego z łączną kwotą jego umorzenia (amortyzacji),

• dokonuje się rozchodu środka trwałego w wyniku sprzedaży, darowizny, likwidacji lub stwierdzenia niedoboru.

Na dzień przyjęcia środka trwałego do używania kierownik przedsiębiorstwa określa na piśmie okres i metodę amortyzacji.

Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej jej stawki powinno się przede wszystkim uwzględniać okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego, tzn. przedział czasu, w którym ten środek będzie użytkowany w przedsiębiorstwie i z tego tytułu będzie ono uzyskiwało korzyści ekonomiczne. Przy ustalaniu stawek i kwot odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) kierownik przedsiębiorstwa może uwzględniać:

• liczbę zmian, na ilu pracuje środek trwały,

• tempo postępu techniczno-ekonomicznego,

• wydajność środka trwałego wyrażoną liczbą jego godzin pracy lub liczbą wytwarzanych produktów (elementów produktów),

• ograniczenia prawne (np. w przypadku czasowej lokalizacji) lub inne ograniczenia czasu użytkowania środka trwałego,

• przewidywaną wartość sprzedaży netto środka trwałego w przypadku jego sprzedaży lub przewidywaną kwotą odzysku w przypadku jego likwidacji.

Należy ponadto podkreślić, że odpisów amortyzacyjnych:

a) od środków trwałych używanych sezonowo dokonuje się w okresie ich wykorzystania (tzn. w sezonie), a wysokość odpisu ustala się dzieląc roczną kwotę odpisu przez liczbę miesięcy wykorzystania środka,

b) od ujawnionych środków trwałych, nieobjętych dotychczas ewidencją, dokonuje się bądź od miesiąca wprowadzenia tych środków do ewidencji, bądź od miesiąca następnego po wprowadzeniu ich do ksiąg rachunkowych

Przedsiębiorstwo jest zobowiązane do okresowego aktualizowania przyjętych okresów i stawek amortyzacji.

Weryfikacja ta mająca na celu sprawdzenie poprawności przyjętych okresów użyteczności ekonomicznej środków trwałych oraz stawek ich amortyzacji nie

⁴⁶ Ze względów praktycznych, tj. możliwości przyjęcia za okres sprawozdawczy okresu miesięcznego. łatwości obliczeń kwot amortyzacji oraz korelacji z przepisami podatkowymi przyjmuje się zazwyczaj to drugie rozwiązanie odnoszące się do momentu rozpoczęcia amortyzacji