CCF20090625041

68    Powtórzenie mitu jako estetyka grozy

0    krwi z tym samym wzniosłym uczuciem, z którym w innych dramatach mówi się o miłości. Elektra nigdy nie przestaje wyobrażać sobie, z coraz to nowymi szczegółami, mordu matki i Ajgistosa, którego ma dokonać Orestes. Pławi się w ohydnych wizjach: jak to krew ze stu gardeł chluśnie na grób ojca: jak wypłynie ze skrępowanych morderców niby z przewróconych dzbanów: jak nagie ciała mężczyzn i kobiet upodobnią się do marmurowych waz i jak ona, jedną wezbraną falą potoku swego życia, wyrzuci z nich życie; jak opary krwi, przyciągane przez słońce, wzniosą purpurowe namioty i jak ona sama będzie potem tańczyć, podrzucając wysoko kolana nad trupami. Dotrzymuje przyrzeczenia; kiedy Ajgistos i matka zostają już zamordowani, zstępuje na dziedziniec, rozpościera ramiona i w tańcu podrzuca kolana. Krew, krew — wszyscy w tej sztuce marzą o krwi. Elektra łaknie krwi Klitajmestry, Klitaj-mestra chciałaby przelać krew dziecka albo dziewicy czy choćby nawet kobiety «już przez mężczyznę poznanej", aby taką ofiarą przepędzić złe sny. Kobiety w tym dramacie rozmawiają o zabijaniu mężczyzn, a za sceną biczuje się niewolników. Wprawdzie Ajgistosa morduje się za kulisami, ale pojawia się on dwukrotnie w oknie, głośno wołając pomocy: widać, jak go mordercy porywają, zaciskając mu ręce na ustach. Taka oto kolekcja odrażających wynaturzeń, taka orgia sadyzmu ma się nazywać swobodnym naśladowaniem Sofoklesa”¹. liry tyce tej za kryterium służył wzór antyku oglądany klasycy-stycznie — pojęcia „wielkość”, „majestatyczne obrazy”, „wieczne cechy”, utrzymane w duchu wiedeńskiego kultu antyku, wywodzącego się jeszcze od Grillparzera

1    dominującego także w gimnazjach², poprzez klasycy -styczny okres Ifigenii w twórczości Goethego odsyłają do definicji Winckelmanna. Równocześnie ubolewa się nad deficytem wewnętrznej psychologii („cała psychologiczna motywacja’’)³. Normatywnie wiążący charakter greckiego zarzutu zostaje następnie sformułowany explicite: Skoro zwolennicy Hofmannsthala utrzymują, że on „modernizował”, to należałoby zapytać, co było u Sofoklesa do zmodernizowania: „Nie ma nic bardziej nowoczesnego niż te dwie siostiy"⁴, mianowicie przeciwstawienie ideału konieczności om życia. Ex negatiuo w cytowanej wyżej charakterystyce Goldmann podaje jak najbardziej stosownie tc cechy, które — pomijając ich ocenę moralną, dramaturgiczną i estetyczno--intelektualną — są sprzeczne z modelem klasycystycz-nym i psychologicznym, czyli mówiąc w skrócie: miejsce po danej przez Sofoklesa motywacji zajmuje nienawiść dla nienawiści, mord dla mordu. Okrucieństwa zastąpiły wywód, perwersja psychologię. Krytyka metaforyki krwi i tańca prowadzi do orzeczenia, że to tłumaczenie Sofoklesa jest orgią sadyzmu. Szczególnym zaś punktem tej negatywnej oceny moralnej jest wskazanie na złożoną perwersyjność Elektry: „Dwie najszlachetniejsze postacie kobiece starogreckiej poezji, Elektra i Chrysothemis, wspaniałe siostiy, ukazano jako lesbijki"⁵. Zbierzmy kryteria tego stanowiska, podzielanego zresztą przez szeroką publiczność: pod względem estetycznym jest to kiyterium tradycjonalizmu, kierującego się organicystyczno-klasycznym ideałem piękna, dla którego wzorem nadal jest antyk. Krytyka moralna wskazuje na przekroczenie mieszczańskiego kodeksu obyczajowego, zarówno w kwestii rodzaju oraz intensywności przedstawianych emocji, jak ich rzekomego kierunku (miłość lesbijska między siostrami). A przy tym analityczne cechy charakterystyczne — wyparcie psychologii przez metaforykę krwi — zostały określone trafnie. Facit: Dramat Hofmannsthala godzi w podstawowe zasady współczesnego konserwatyzmu estetycznego.

1

   Tamże.

2

   Por. Jacqucs I-c Rider, Dos Ende der Iltusion. Die Wiener Moderne und die Krisen der Identitdt, Wien 1990, s. 206 n.

3

   Tamże. s. 115.

4

   Tamże. s. 114.

5

^!) Tamże. s. 117.