CCF20090625089

164 Czas i iniaginacja

menów — najbardziej płodnym, zapożyczonym z fenomenologii terminem jest „horyzont pytań" — ujawnia zainteresowanie właściwie nie samą sztuką, ale jej hi-storycznością („moment kryzysowy”, „struktura zdarzeniowa") bądź historycznie świadomym postrzeganiem: Poznanie hermeneutyczne pozostaje poznaniem historycznym, nie estetycznym. Fakt, że tak to wygląda, może mieć przyczynę w epokowym paradygmacie doniosłych prac z zakresu humanistyki, historii idei i historii literatury, których reprezentatywne tytuły są świadectwem zainteresowania problemem czasu story oraz ich sukcesu: Ldwith, Weltgeschichte und Heilsgeschichte, Blumenberg, I^ebenszeit und Wellzeit, Habermas, Struk-turwandel der Offentlichkeit, Koselleck. Zur Semantik geschichtlicher Zeiten. Odkrycie rozpoczynającego się około 1800 roku uczasowienia procesów społecznych i historycznych (Koselleck¹'), odsłonięcie „progu epokowego" i „świadomości epokowej" oraz „horyzontu otwierającego się ku przodowi"¹², dla myślenia naukowego oznaczało scjentystyczną, właśnie uczasowiającą rewizję owej charakterystycznej dla powojennego zachod-nioniemieckiego uniwersytetu „egzystencjalnej" świadomości czasu w cieniu Bycia i czasu Heideggera.

1.3. Krzyk oburzenia filozoficznej i historycznej nauki przeciwko nowszej estetyce, jak w skrócie chciałbym nazwać opozycję, dotyczy więc, przy bliższym rozpatrzeniu. dramatycznej utraty kompetencji: jej ulubione kategorie — historia, dziejowość. przyszłość w obrębie nowszej estetyki — tracą moc: Zaczyna się tam mówić o literaturze i sztuce z pominięciem pojęć czasu historycznego. Ten proces nie jest bynajmniej jakąś ^{1 2} manipulacją w intencji ideologicznej (aby np. wygrywać „bycie" przeciw „czasowi”), choć u niektórych Francuzów tak to z pozoru wygląda; może on znaleźć potwierdzenie w pozbawionej uprzedzeń analizie semantycznej. Ujawni ona, że już twórczość tak chętnie wykorzystywanych dla celów filozofii historii i perspektywy futurum pisarzy początku XIX wieku, Friedricha Schlegla, Heinricha Heinego, Georga Buchnera, kiyje sprzeczność między formą estetyczną i progresywną mową, która to sprzeczność pozwala przypuszczać, że już wtedy czas i kategoria przyszłości nie ważyły w sztuce tak wiele, że zawsze były one narzucane przez zainteresowania pozaartystyczne — sprzeczność, którą jako obiecujący problem postrzegał już Aby Warburg: a mianowicie, pomiędzy oczekiwaniem postępu adresowanym do sztuki renesansowej i określonymi maniery-stycznymi detalami formy w malarstwie florenckim³. Rzut oka na to, w jaki sposób ta sprzeczność występuje u wymienionych trzech autorów w latach 1800--1830, ma przygotować do systematycznego przedyskutowania problemu czasu w drugiej części rozprawy, gdzie nie będę wnikać głębiej w sprzeczność między filozofią historii a estetyką, ponieważ klasyczna moderna dawno już wyzbyła się roszczeń tej pierwszej: Friedrich Schlegel, który jak wiadomo stał się wybitną ofiarą romantycznej krytyki Heinego, przy czym decydował właśnie zarzut utraty „teraźniejszości” i braku perspektywy przyszłości, wbrew twierdzeniom Heinego wychodził od eschatologicznie motywowanej filozofii historii i literatury, czego świadectwem jest jego pierwsza rozprawa Ober das Studium der Griechischen Po-esie (1795/1797), ważne aforyzmy z Athenaum (1798) — np. Fragment o poezji romantycznej jako „progresywnej poezji uniwersalnej" lub Fragment o Rewolucji Francuskiej jako jednej z trzech „największych tendencji epoki" — a także profetyczne mowy o eschatolo-

1

   Rcinhart Koselleck, Vergangene Zukunft. Zur Semantik geschicht-licherZeiten. Suhrkamp, Frankfurt/M. 1979. s. 321. IReinhard Koscl-lcck. Semantyka historyczna, wybór i opracowanie Hubert Orłowski, tłum. Wojciech Kunicki. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001. zawiera tylko część tekstu Vergangene Zukunft].

2

   Thomas Luckmann, Gelebte Zeiten. w: Epochenschwelle und Epo-chenbewufitsein. Poetik und Hcrmcneutik. Bd. XII, Munchen 1987. s. 287.

3

Por. Ernst H. Gombricli. Aby Warburg. Eine intellektuelle Biogra-phle. Suhrkamp. Frankfurl/M. 1981. s. 66.