CCF20131029022

62 Edytorstwo. Jak wydawać współczesne teksty literackie

że - nie łudźmy się - absolutna ścisłość, pełnia i bezbłędność aparatu krytycznego - to mit, to marzenie, w granicach ludzkiej ułomności wyjątkowo chyba osiągalne⁴⁷.

W dalszym toku swojego referatu Pigoń podaje przypadki błędnych odczytań, by stwierdzić, że czytelnik nie może mieć zaufania do wydań obiecujących pełne i prawidłowe odczytanie: „Czytelnik, aż dotąd cierpliwy, gotów wreszcie się żachnąć: to drobiazgi! Zapewne. Ale ten typ aparatu krytycznego, jaki mamy w omawianem wydaniu, na takich właśnie drobiazgach stoi. Jeżeli badacz nie ma mieć do niego zaufania aż do najdrobniejszych szczegółów, to poco właściwie ma się go dawać? Jeżeli zaś naprawdę obowiązuje w nim «skrajna dokładność^ to trzeba wymagać, żeby była równie skrajna jak np. w tablicach logarytmicznych. Albo - albo”⁴⁸.

Pigoń zauważa, że sensem pokazania kompletnego rejestru odmian, z opisem sposobu ich powstania (tj. opisem, będącym w znacznej mierze interpretacją), jest udokumentowanie procesu tworzenia dzieła, czym zajmuje się dziś m.in. krytyka genetyczna. Edytor konstatuje:

Chodzi tylko o to, jak temu postulatowi najracjonalniej uczynić zadość. Otóż niema dwóch zdań, że dla powyższego celu prościej i lepiej niż najlepszy aparat krytyczny prowadzi dobra podobizna autografu. O ileż wymowniejsza, ileż więcej daje bezpośredniego kontaktu z przebiegiem tworzenia [...]. W sprawie zasadniczej - zdaje się, że byłby czas zawrócić z toru, po którym od lat posuwa się praktyka naszych wydań naukowych, że należy powściągnąć w aparacie krytycznym hypertrofję dokładności jako niezbyt celową, a zadanie, któremu tak skonstruowany aparat miał czynić zadość, przerzucić na podobizny autografów⁴⁹.

Konrad Górski stwierdza jednak, że wystąpienie Pigonia minęło bez echa -zostało niezauważone lub przemilczane⁵⁰. „Stanowisko to nie jest jednak ogólnie przyjęte”⁵¹, konkluduje Jerzy Starnawski. Dziś tezy Pigonia warto przywrócić do rozważań edytorskich.

Pigoń swój artykuł oparł na własnych doświadczeniach, wśród których było m.in. opisanie egzemplarza korektowego Pana Tadeusza⁵². Ta historia jest symboliczna dla polskiego edytorstwa: dziś mamy bowiem jedynie opis autorstwa Pigonia, ponieważ sam egzemplarz korektowy Pana Tadeusza spłonął w pałacu Krasińskich w 1944 r. Edytor może więc swoją pracą ocalić tekst, którego materialna postać jest nietrwała. Przypomnijmy, że już kilka lat wcześniej, podczas obrony Lwowa w 1918 r., zbiory Ossolineum służyły jako barykady, a w czasie

⁴⁷    Tamże, s. 194-195.

⁴⁸    Tamże, s. 196.

⁴⁹    Tamże, s. 198.

⁵⁰    K. Górski, Tekstologia i edytorstwo, s. 207.

⁵¹    J. Starnawski, Praca wydawcy naukowego, Wrocław 1979, s. 81.

⁵²    S. Pigoń, Ze studjów nad tekstem „Pana Tadeusza”. Trzy notatki, [Kraków] 1928.