CCI00222

/su roisKa Avi wiek

■'Księga Piąta:. O SZKOLE

.    , -.-f,    Przedmowa    _T .. ;

Omówiłem już; jak mogłem - chociaż nie tak zapewne, jak sprawa na to zasługiwała ~“dwie*^rczęści Rzeczypospolitej. Albowiem naprzód pisałem-'o tym, jak świecką społeczność pr^pomocy praw i obyczajów trzeba w kraju utrzymywać i bronie zbrojnie od ościennych nieprzyjaciół. Potem rozprawiałem o niektórych ustawach. stanu - duchownego r o tym, jak doprowadzić do zjednoczenia się kościołów. Pozostaje ostatnia część jnojego przedmiotu, o szkole, w której ma się wykładać wyzwolone sztuki i w nich ćwiczyć. Zajmę się tym nie dlatego, abym chciał badać drogi i sposoby nauczania oraz. wychowania... - widzimy bowiem, iż o nich bardzo obszernie mówili uczeni ludzie maszych i ^poprzednich czasów - lecz aby wykazać, jak jest ważne jdla Rzeczypospolitej Bronić i ochraniać wszelkimi sposobami stan nauczycielski. Opowiem najpierw; aTśtyszałem od ludzi uczonych o pożytku i potrzebie szkoły. Następnie o na--grodSclCktóryrrirnaTezy"zachęcać młodzież do naukiTh"zatrzymywać przyliiejtudzftP" czonych. Poruszę wreszcie to i owo o sposobach wychowania młodzieży.

Pochwala szkoły i różne jej korzyści

{Rozdz. [)

Istnieje stary i od początku społeczności przyjęty obyczaj, iż państwo ma staranie o szkołach, z których dobrego urządzenia wynika wielka chluba żywota ludzkiego i reli-gii, z zaniedbywania zaś - wypaczenie i zlo. Kiedy rozczytuję się w dziejach starożytnych, widzę, iż rue było żadnego narodu ani tak bardzo ogładzonego, ani tak bardzo po-;    zbawionego ludzkiej oglądy, który by nie troszczy! się szczególnie o dobre wychowanie

i    młodzieży..Dlatego., ustanawiano osobne miejsca, dokąd młodzież miała się udawać

>    w celu zdobycia nauki; przełożonymi jej czyniono nauczycieli, aby udzielali najiep-

j    szych umiejętności,, nadawali zbawiennymi wskazówkami ogładę temu bardzo nie-

!    bezpiecznemu: ~rwiekowi i. kształtowali go do wszystkiego, co w życiu potrzebne.

Obyczaj to znamienity, a urząd pełen największego trudu. Tych, którzy sobie obrali i    taki rodzaj życia, postanowiono na podstawie praw i ustaw zwalniać całkowicie

od wszelkich innych obowiązków w państwie. Stąd pochodzi nazwa szkól^{1 2 3 4 5}, niby j    zwolnień* szkolą bowiem, daje nauczycielom zwolnienie od podatków, od służby

żołnierskiej i od wszelkich innych obowiązków.

Jakoż o szkołach-starożytnych bardzo dużo wiadomości przekazały nam pisma wielu pisarzy. Wymieniają one wiele szkól starożytnej Grecji, sławnych zarówno z u-

■ —----czniów;, nauczycicló."jak-Hł3ticzania'-wszystkicii-merrrai-n3uk:—Przedtem—jeszcze—

■f=*=== kwitnęłyAszkołjr-tr-Egipcjaią—słynne-zwłaszcza-z-nauk-matematycznyclTr-Jako-najdaw--

j    niejszer jednak z wszystkich wymienia się szkoły Hebrajczyków⁴, które naprzód były

czynne przy przybytku Mojżeszowym^{6 7}, potem-jprzy⁶ świątyni Salomona¹. Ich miejsce _; zajęła szkoła Jezusa Chrystusa, który byl nazywany nauczycielem.Lmiał wybranych u- — czniów; przebywając z nimi nauczał, ich z dała od zebrań wielkich tłumów. Nie można też wątpić, że i apostołowie mieli swoich uczniów; przekazano .o Pawle, iż poza zebra-ję-; niami kształcił szczególnie Tytusa i Łukasza Antiocheńczyką-ąby"oni za p^^Stem®^' swego nauczyciela uczyli innych, przechowywali boską naukę,- przekazywali-ją kościołom, spisywali w księgach i krzewili ją wśród potomności ^wszystkich wieków.

Miejsce szkół apostolskich zajęły szkoły chrześcijańskie, którym powierzono te sa- ~--me sprawy: aby wychowywały młodzież do spełniania powinnoścf wobec religii i wobec ludzkich społeczności;- Skądże by bowiem kościół miał otrzymać naukęiBoga nieśmiertelnego, jakżeby miały się rządzić społeczeństwa ludzkie, gdyby w szkołach nie bywali ludzie,., którzy by mogli przekazywać innym drogi i sposoby najlepszych sztuk i nauk, praw i nabożeństw? Jakkolwiek niektórzy wybitni, choć ńiewyksztalceni. ludzie j.edyniejnQcą_swegQ. przy rodzonego, uzdolmenia-wywiązywali-się^ z-największą=ehwałą^^-ze_swych zadarhJa jednakjuusL.się,przyznać, iż.żadne przyrodzone^ uzdolnienie,nie jest—-tak znakomite, aby się nie stało jeszcze bardziej znakomite, gdy się do niego dołączy światło nauki i wykształcenie, W. sprawach niepewnych i niejasnych do nikogo bardziej,— nie zwykło się uciekać niż do ludzi, którzy przeszli szkolę; jest bowiem rzeczą pewną, iż oni posiadają głębszą wiedzę i rozważają wszystko przenikliwszym i rzetelniejszym sądem.

Wiemy, iż dawniej filozofowie pisali prawa i mówili ludziom wiele takich rzeczy, które im dawały wskazówki na cale życie i dla wszelkich zajęć. Słusznie przeto powiada Sokrates, filozof otoczony największą sławą że zarówno filozofowie; jak i królowie pochodzą od Jowisza; Sokrates powiedział tak nie dlatego, aby inni ludzie nie pochodzili od Jowisza (to jest boga najwyższego, który jest źródłem i przyczyną wszystkiego)⁸, ale dlatego wymienił tutaj razem te dwa rodzaje ludzi, że.są oni z jednej.strony- czymś.— najwyższym na ziemi, i dla życia ludzkiego najbardziej potrzebnym, z drugiej,że nikt z należących do nich nie może bez szczególnej pomocy boskiej dobrze i szczęśliwie żyć i działać. Dlatego należy to tak rozumieć, iż filozofowie winni mieć jakby własne jakieś królestwo w państwie i że szczególnie oni stoją na straży prawdy jakby na straży dobra powszechnego. A jak rzeczą królów jest zmuszać silą tych, którzy dobrowolnie nie chcą być posłuszni, tak filozofowie posługują się żywą siłą ducha w kierowaniu ludźmi do uczciwości.    ___________—

Trzeba tedy, aby w państwie pierwsze miejsce zajmowało panowanie filozofów, a dopiero tam, gdzie ludzka złość je udaremnią niech ujawnia się władza królewska. Ale na wywody o królach przeznaczyłem miejsce gdzie indziej; teraz mówię o filozofach i nauczycielach,-których postawiono- niejako-na-strażnicy spraw ,boskicliżj.ludzludLLA.'~~

ludzkiego i chociaż świetnością życia i mienią niby promieniami słońcą przyćmiewają

1

   4. O wychowaniu pisai juz Frycz w rozdziałach 6-8 księgi O obyczajach.

2

5. Szkoła - z łacińskiego terminu schoła, który pochodzi z greckiego schole - wolny czas.

3

i    6. Szkoły hebrajczyków - pierwotnie' podstawową instytucją wychowawczą była u Żydów rodzina.

4

Wśród arystokracji rolę wychowawców pełnili opiekunowie-nauczyciele. Z czasem powstały przy

5

świątytifach i synagogach szkoły, w których uczono czytania i zasad religii.

6

   Przybylak Mojżaszowy - namiot przenośny 3luźący jako świątynia podczas wędrówki ludu. izrael-skiego przez puszczę. W namiocie tym przechowywano arkę przymierza.

7

   Świątynia Salomona - świątynia wzniesiona przez króla Salomona ok. 960 r. p.n.e.

w Jerozolimie.    .......... .....

8

   Frycz powtarza w tym akapicie przewodnią ideę dzieła Platona O paiistwir [por.s.47 i n.- przyp. red.].- —