Drzewo życia2

Z olbrzymiej liczby obrzędów ludowych musieliśmy ■wybrać tylko kilka, łączących się z odtwarzaną wizją świata. Zwróciliśmy przy tym większą uwagę na pozostałości świąt zmarłych, zwanych dawniej „Dziadami”. Są one stosunkowo mało znane, a pozwalają wyjątkowo dobrze zrozumieć bogactwo treściowe obrzędów ogarniających każdorazowo wiele dziedzin rzeczywistości, integrujących takie zjawiska, które dla nas są co najmniej odległe, jeżeli nie sprzeczne z sobą.

W cyklu rocznym występowało kilka momentów, podczas których obowiązywało szczególnie dużo zakazów, które badacze uważali za związane z obrzędami zadusz-nymi. Używamy liczby mnogiej, ponieważ nie odnosi się to do współczesnego święta zmarłych, przypadającego w drugim dniu listopada (ustanowione przez Kościół dopiero w X wieku), z którym w kulturze ludowej nie wiązały się żadne szczególne restrykcje dotyczące postępowania ludzi. Dzień ten jest obecnie jedynym, nie tylko dla społeczności wiejskich, świętem umarłych. Kiedyś obchodzono wszakże co najmniej cztery doroczne święta.

Tradycyjne święta zaduszne zachowały się znacznie lepiej w społecznościach prawosławnych. Różnica w stopniu zachowania obrzędowości ludowej, jaką często obserwujemy, na przykład między Polską i Czechosłowacją a innymi krajami słowiańskimi, nie polegała wyłącznie na doktrynalnej odmienności wyznawanej re-ligii. Granica pomiędzy nimi była rubieżą odmiennych sposobów i zakresu oddziaływania Kościoła, różnego stosunku duchowieństwa do dawnych wierzeń i obrzędów. Kościół zachodni od wieków zwalczał energicznie Dziady, natomiast Kościół wschodni włączył je do swej obrzędowości. Pomimo tego pewne ślady czterech świąt zmarłych przetrwały także w kulturze ludu polskiego. Te

155