DSC08227 (2)

CXiv ..win» Jiisrr msarzów w tym koo/aut 1 dalej:

To, co oni honorem, poclści\vofScij| zwali.

My prostoty ochrzcili; więc co szacowali,

My tym gardzicm. a grzeczność przenosząc nad cnotę,

Dzieci złe, psujem ojców podściwych robotę.

(w. 41—44)

Moglibyśmy tak cytowuć jeszcze długo, bo cała ta satyra jest zbudowana na zasadzie przeciwstawienia współczesnego poecie zepsucia cnotliwym obyczajom przodków i motyw ten w obu cyklach przywołuje autor przy każdej nadarzającej się okazji.

Nad nasz polor prostotę ją dawną przenoszę. Niegdyś za naszych ojców rachowano grosze

— przypomina Krasicki w satyrze Oszczędność (w. 115—116), a w Przestrodze młodemu, przekładając cnotę nad mądrość bezbożną, pisze:

Tacy byli dawni,

Równie, a może więcej naukami sławni,

Przodki twoje podściwe, co Boga się bali.

(w. 141    143)

„Świat się przepolerował. Bogdajby był dziki” - konstatuje poeta w Graczu (w. 143), a w Pochwałę milczenia wspomina:

Niegdyś służyć ojczyźnie hasłem było człeka.

y

Niegdyś zbrodnią to było, co dziś żartem mienią.

(w. 43, 73)

Owo „niegdyś” przewija się w satyrach Krasickiego z taką samą uporczywością jak słowo „teraz” w satyrach Naruszewi-

cza i tak samo sygnalizuje konfrontację złej współczesności z dobrą przeszłością.

Tekst i glosy. Tak więc satyra jako gatunek literacki wykazuje zdumiewającą trwałość pewnych stereotypów myślowych. Mimo odmiennych warunków, w jakich poszczególne zbiory powstawały, mimo różnych temperamentów ich twórców, mimo zasadniczych przemian cywilizacyjnych, jakie zaszły na przestrzeni blisko dwu tysiącleci funkcjonowania gatunku, jego kolejni twórcy przez cały ten okres niezmiennie głosili, że to właśnie w ich czasach „wady sięgnęły szczytu”, że stało się to z przyczyny żądzy zysku, mającej swe źródło lub choćby tylko wsparcie w obcych wzorach, i że współczesne zepsucie w zasadniczy sposób kontrastuje z minionymi dobrymi czasami, konkretyzowanymi jako „złoty wiek”, legendarne lub też historyczne okresy panowania dawnych władców bądź też bliżej nie określone — w sensie historycznym — czasy „przodków poczciwych”.

Wiemy dziś, że twierdzenia takie są nieprawdziwe.

Czyżby więc satyrycy kłamali twierdząc, że mówią prawdę, że piszą swe utwory, bo nie mogą obojętnie patrzeć na szalejące wokół zło? Choć poczucie powszechnej degeneracji bywa subiektywne, niewątpliwie realizowali w ten sposób jedną z konwencji gatunku. Czyżby jednak mylili się wszyscy badacze, podnoszący w swych pracach o poszczególnych zbiorach satyr wartość realistycznego autentyzmu rzeczywistości w nich przedstawionej?

Otóż nie. Satyra bowiem „jest to tekst; nad nim każdy glosy swoje daje” Ta atrakcyjna formuła Boileau, dokładnie przetłumaczona przez Gorczyczewskie-go^4J, dotyczyła co prawda bogatego w dawnej literaturze tematu antyfeministycznego, ale daje się bez trudu rozciągnąć na całą twórczość satyryczną. Ów tekst niejako kanoniczny, to

⁴¹ J. G orczyc/ ewski, Poezje przekładane i własne, t. t, sat. IX (u Boileau: X), w. 62.