DSC08228 (3)

CXV1 „WIELE JEST PISARZÓW W TYM RODZAJU"

tych kilka powyżej wymienionych twierdzeń o charakterze fundamentalnym; cała reszta to owe glosy, w których satyrycy z reguły zamieszczali autentyczne obserwacje współczesnej sobie rzeczywistości. Były one oczywiście jednostronne, satyrycznie skrzywione, ale i tak stworzyły cenny do dziś, szczegółowy wizerunek czasów „wyjątkowego zepsucia”.

Autorzy przeważającej większości przywoływanych tu opracowań skupiali swą uwagę na twórczości poszczególnych satyryków. Siłą rzeczy wydobywali więc z niej to, co oryginalne i nowatorskie, co różni ją od dorobku poprzedników. Dostrzegali oczywiście motyw konfrontacji czasów, lecz kładli go „na karb maniery satyrycznej”¹ lub uznawali za „konwencjonalny, oklepany motyw”^{2 3}, czy też za „utarte szablony tematyczne”¹.

Tymczasem ten niewątpliwie konwencjonalny motyw, potraktowany jako zasada fundamentalna, tłumaczy wiele aspektów w funkcjonowaniu gatunku zaskakujących.

Tłumaczy więc praktykę świadomego nawiązywania do dorobku poprzedników; co więcej, praktykę manifestacyjnego podkreślania owych nawiązań, mających często charakter adaptowanego przekładu, przeróbki czy naśladowania⁴. Jeśli bowiem przejmuje się od poprzedników szkielet myślowy tworzący podstawę oglądu rzeczywistości, to wpisanie się w ciąg tradycji aprobowanej nie przynosi ujmy. Tym bardziej że w zakresie całej reszty, a więc owych glos, można było z poprzednikami konkurować. Boileau podobno o swoich praktykach w tym zakresie mówił; „Nie są to naśladowania, ale prawdziwe zapaski z oryginałami”⁴*. Nie mógł takich „zapaskow” uprawiać Horacjusz, bo on jedyny dorobku poprzednika nie cenił zbyt wysoko. Był też Horacjusz, choć klasyk gatunku, dość rzadko przywoływany w tych rozważaniach. W jego twórczości mamy bowiem do czynienia z sytuacją satyry in statu nascendi. Mit złotego wieku pojawił się przecież wcześniej niż satyra sensu stricto i nie tylko w niej był obecny. Utrwalał się jednak i dopełniał innymi przesłankami w miarę rozwoju i stabilizowania się gatunku.

Stereotyp ustabilizowany stworzył zaś rychło conditio sine qua non twórczości satyrycznej. Podstawą skuteczności dydaktycznego oddziaływania było przekonanie odbiorców, że właśnie teraz „wszystko wyszło z miary” i że niegdyś było lepiej^{5 6}. Gdyby natomiast zwyciężył ów ironicznie u Boileau sformułowany pogląd, że nawet za czasów Saturna było źle, przestałoby mieć sens pisanie satyr. Mobilizowanie opinii przeciwko wyjątkowemu nasileniu zła szło w parze z przypominaniem, że to zło nie jest immanentną cechą ludzkiej cywilizacji, bo przodkowie nasi, skromni i ubodzy, byli poczciwi. Satyra bowiem, wbrew wielu opiniom, jest gatunkiem optymistycznym, co jednoznacznie wynika z jej dydaktycznego charakteru⁷. Każdy gatunek dydaktyczny, każdy dydaktyzm

I. Chrzanowski, O satyrach Naruszewicza, s. 111.

J. Kleiner, Pierwszy cykl „Satyr”..., s. 92.

⁴⁴ A. Aleksandrowicz, Twórczość satyryczna Adama Naruszewicza, s. 197.

O zależności niektórych satyr Krasickiego od poprzedników pisali: T. Mandybur, Ignacy Krasicki w stosunku do Lucjana i Erazma z Rotterdamu, „Ateneum” VI, 1891; Władysław Folki er sk i, Ślady Boileaua w .Monachomachii” i „Satyrach” Krasickiego, „Biblioteka Warszawska” 1914, t. 3; Mieczysław Piszczków s k i, Krasicki a La Rochefoucauld i La Bruyćre, „Pamiętnik Literacki” 1930; Władysław F 1 o r y a n, Satyry Krasickiego a Boi-leau’a [w:] Księga referatów Zjazdu Naukowego im. I. Krasickiego Lw ów^B6.

Przytacza tę wypowiedź J. Gorczyczewski w objaśnieniach do Listu I [w:] Poezje przekładane i własne, t. 2, s. 8.

J. K 1 e i n e r (Pierwszy cyk! „Satyr"..., s. 92) pisał, że „oskarżenie współczesności jako niegodnej wielkich i cnotliwych przodków jest motywem dekadenckim”. Trudno temu zaprzeczać, ale jednocześnie zauważyć trzeba, że owa dekadencja pojawia się tu głównie ze względów funkcjonalnych.

^so O „właściwym satyrykom pesymizmie” wspominali m.in. J. Kleiner, (ibidem, s. 93) i A. Aleksandrowicz (Twórczość satyryczna Adama Naruszewicza, ś. 185).