DSC08235 (4)

cxxx „WIS LR JEST PISARZÓW W TYM RODZAJU*’

„Dlatego, ie byli

l epsze syny od ojców, co nas poprawili",

„Więc zmyślał ów Horacy?" „Zmyślał". „Toć i wierze” „Człowiek przedtem był prosty i dziki jak zwierzę,

Dziś jest istnosć rozumna, ale jak rozumna!

Z szkół, z obozu, z warsztatu, nawet i od gumna Wszystko tchnie wytwomością, wszystko się zwiększyło.

Zgoła zawżdy dziś lepiej, niżli wczoraj było".

— „Ale przecież o święcie zła się wieść roznosi,

Powiadają, że coś się popsuło u osi.

Stąd już lato nie łato, a zima nie zima".

(w. 1—15)

Trzeba, rzecz jasna, uznać, że argumenty zwolennika wieku oświeconego są bardzo wątłe, że kryje się w nich gryząca ironia autorska, ale trzeba też zauważyć, że i argumenty przeciwnika wieku są żenujące. Racje obu rozmówców są więc tyk samo warte, a jeśli później pojawiają się już argumenty sensowne, to i tak na zasadnicze pytanie, czy „lepiej rzeczy idą” (w. 121) odpowiedź brzmi: „Sądź, jak chcesz, może lepiej, może też i gorzej" (w. 122). Kiedy brak pewności, że nie gorzej, wtedy sens pisania satyr staje się wątpliwy.

Na co pisać satyry? Choć się złe zbyt wzniosło, Przestańmy. Świat poprawiać — zuchwałe rzemiosło.

To, co prawda, początek Palinodii, zamykającej cykl pierwszy, a Palinodii dosłownie brać nie można, ale podobne zwątpienie w skuteczność dydaktycznego oddziaływania manifestuje satyra Pijaństwo z tegoż cyklu. Mimo przekonującego wykładu o złych skutkach nałogu bohater utworu, przedtem potakujący argumentom zwolennika trzeźwości, idzie napić się wódki. Nieprzypadkowa jest zbieżność pointy tej satyry z bajką Pijak*⁴.

“ Zbieżność tę podkreśla Z. G o 1 i ri s k i w komentarzu do baiki (w: l. Krasicki, Bajki, s. 56-— 57).

Zresztą wątpliwości przyniósł już pierwszy utwór tego cyklu — głośna satyra Do króla. Gromadząc obiegowe zarzuty przeciwko Poniatowskiemu, chciał go Krasicki bronić; chciał napisać subtelny panegiryk w epoce panegiryków natrętnych oraz przewrotną satyrę w epoce satyr jednoznacznych. Posłużył się więc ironią — tak często przecież wykorzystywaną

— ale posłużył się ironią o niejednoznacznym ostrzu. Nie zrozumiał istoty pewnych sformułowań sam adresat — Stanisław August — czytelnik przecież inteligentny i dobrze znający Krasickiego i jego poglądy¹³. I trudno się dziwić.

Księgi lubisz i w ludziach kochasz się uczonych,

I to źle. Porzuć mędrków zabałamuconych.

Żaden się naród księgą w moc nie przysposobił:

Mądry przedysputował, ale głupi pobił.

(w. 95—98)

Te wersy Juliusz Kleiner, badacz również inteligentny i świetnie znający twórczość Krasickiego, interpretował jako zarzut rzeczywisty⁸⁶.

Podobnie rzecz się ma z Palinodiii Jej ironia jest jakby bardziej jednoznaczna, ale pewne konstatacje mogły zasiać wątpliwości. Cytowane przed chwilą pierwsze wersy tej satyry

— co do sensu uprawiania gatunku, inne — co do szlachetnych pobudek satyryków:

Ci, co satyr udali się drogą, Mszczą się na wielkich, że być wielkimi nie mogą. Ta pobudka, co bardziej niż żarliwość wzrusza. Wzbudziła Juwenala i Horacyjusza

(w. 27—30)

⁵ Zob. przypis do satyry Do króla, w. 39- -42.

⁸⁶ J. K1 e i n e r. Pierwszy cykl „Satyr"..., s. 62. Zob. też przypis do satyry Do króla, w. 97—100, mówiący o wyjaśnieniach Krasickiego dotyczących tego zagadnienia.