DSC08220 (2)

I

C    „WIELI JEST PfSARZÓW W TYM RODZAJU"

a Boilcau w rozmowie ze swą muza, która przestrzegała przed zemstą wyśmianych w satyrze przeciwników, wspominał o Lu-cylius/u. Horacym i .1 u wena lisie (sal VII w przekładzie Gorczyczcwskicgo).

Naruszewicz w Małżeństwie powoływał się też na Juwenali* sa t/ob w 37 40). Krasicki w Przestrodze młodemu na Bolka u (zob. w. 121 122), choć nie wymieniał go z nazwiska, a w Pałinodii na trzech satyryków rzymskich (w, 29—35, 46—53).

Otóż taki właśnie gatunek literacki, o zdecydowanej samoświadomości estetycznej, o wypracowanych bardzo wcześnie zasadnie/nych motywach tematycznych, a nawet regułach wersyftkacyjnych, zanika definitywnie z początkiem XIX wieku.

Pytanie o przyczynę zaniku satyry stawiano sobie niejednokrotnie, choć znacznie rzadziej niż pytanie o genezę gatunku; odpowiedzi padały zaś, w przeciwieństwie do zagadnienia przyczyn, różne.

Brodziński ową przyczynę upatrywał w utracie niepodległości:

Gdzie Wf stosunki narodowe zupełnie zmieniają, gdzie w upadku kraju żh i dobrzy schodzą ze sceny świata, gdzie z formą rządu i praw obyczaje zupełnie w inną postać przechodzą, tam nie masz pola dla satyry

Trudno odmówić słuszności Brodzińskiemu; zewnętrzne zagrożenie zawsze odsuwa na plan dalszy wewnętrzne kłopoty - tytko że twórczość satyryczną przestano uprawiać także w innych krajach, które niepodległości nic utraciły.

Kleiner ów zanik gatunku wiązał z omawianą już praw-dziwością satyrycznych obrazów Satyra nie wytrzymała konkurencji przestała istnieć, kiedy „wszystkie niema! dziadzi-

¹¹ K. BrodziSTtki, O satyrze, 9. 230.

ny poezji opanował realizm” ”, Dodatkowym powodem był bogaty rozwój „pozapoetyckiej publicystyki'’. Argumenty Kleinera rozwinął później Stanisław Grzeszczuk:

Funkcję (...) realistycznego odtwarzania rzeczywistości przejęły inne typy utworów: anegdota, gawęda obyczajowa czy wreszcie powieść. Ich rozkwit zdezaktualizował i pod tym względem satyrę^w.

Znów jednak zauważyć trzeba, źe realizm, rozumiany zapewne jako obecność spraw najbardziej aktualnych w poezji romantycznej, nie opanował literatury na stałe, że anegdota i gawęda obyczajowa mają metrykę bardzo starą, że rozkwit powieści przypada na wiek XVIII, równocześnie z rozkwitem satyry.

Kolejna przyczyna według Grzeszczuka - tkwiła w tym, że satyra była umiarkowana, nie kwestionowała podstaw ustrojowych, podczas gdy w Polsce u schyłku Oświecenia wytworzyła się sytuacja rewolucyjna i „wówczas bezzębna, eufemistyczna i w znacznej mierze abstrakcyjna satyra stała się nieprzydatna, zbędna”^M. Znów jednak, jak u Brodzińskiego, argument ten ograniczony jest do terenu Polski, w której ponadto ani sytuacja rewolucyjna nie trwała zbyt długo, ani też najlepsze satyry nie były „bezzębne”.

Ostatnia już odpowiedź ~~ także sformułowana przez Grzeszczuka - wiąże zanik satyry z wyczerpaniem wą jej możliwości artystycznych. Gatunek ten

na wyżyny artystycznego wdzięku wzniósł (..) Krasicki, który, uzyskawszy to, co w tej formie uzyskać było można, mimowolnie przyśpieszył jej kres, następców skazując na nieuchronny epigo-nizffl .

” J, Kleiner, Pierwszy cykl „Satyr'... s, 5<

" S. G r z e s z c z u k, Wattp do; A Naruszewicz, Satyry, s. XXXIX XL.

^M Ibidem, s. XXXVIII

* Ibidem, s. XXXV