DSCF0046

Sven Erik Astrom

GOSPODARKA SZWEDZKA A MOCARSTWOWA ROLA SZWECJI W LATACH 1632-1697¹

Przez większą część XVII wieku Szwecja występowała na scente europejskiej w charakterze wielkiego mocarstwa. Jej przystąpienie do wojny niemieckiej było poprzedzone polityczną i militarną działalnością skierowaną przeciwko Polsce, Danii i Rosji, przez co granice królestwa rzeczywiście poszerzyły się, lecz zasoby ekonomiczne zostały nadwerężone do najwyższego stopnia. Nowe twierdze przygraniczne wymagały utrzymywania garnizonów i prac fortyfikacyjnych, a do transportu wojska i walki o panowanie na morzu niezbędna była flota. Od panowania Gustawa Adolfa (1611 — 1632) do śmierci Karola XI w 1697 roku, mimo okresów pozornego pokoju, obciążenie to pozostało stałą cechą szwedzkiej gospodarki. Wielki finał panowania Karola XII, które było praktycznie okresem nieprzerwanej wojny, był tylko echem starego refrenu. W przeciwieństwie bowiem do aktywnej interwencji Gustawa Adolfa i Axela Oxenstier-ny w ogólną politykę kontynentu, kariera Szwecji jako wielkiego mocarstwa skończyła się — tak jak się zaczęła — na Wschodzie. Po Narwie, Altranstadt i Połtawie zaangażowanie na Wschodzie stało w coraz wyraźniejszym kontraście z zaangażowaniem Szwecji w sprawy Europy od 1632 do 1697 roku. Wielka wojna przełomu XVII i XVIII

wieku dotyczyła sukcesji hiszpańskiej. A w tej wojnie, pomimo pokus, Szwecja udziału nie brała.

Także w okresie lat 1632—1697 możemy rozróżnić znaczące linie podziału. Aż do śmierci Karola Gustawa w 1660 roku Szwecja prowadziła na ogół wojny ofensywne. Regenci rządzący w imieniu małoletniego Karola XI zaatakowali Brandenburgię jako quid pro quo za subsydia francuskie, które od wczesnych dni wielkości Szwecji zasilały jej finanse państwowe. Wojna Karola XI przeciw Danii była wyraźnie wojną obronną, toczoną w celu konsolidacji zdobyczy z 1660 roku.

Zdolność utrzymania pozycji mocarstwowej jest w swej istocie kwestią potencjału ekonomicznego; w związku z tym powstaje pytanie, w jakim stopniu Szwecja posiadała konieczne zasoby i jak one były użyte do utrzymania jej znaczącej pozycji międzynarodowej? Również, w jakim stopniu społeczeństwo szwedzkie mogło się zaadaptować do polityki zagranicznej tego rodzaju, jaką prowadzono do końca XVII wieku? Jakie były zasoby materialne i ludzkie, z których kraj mógł czerpać, aby utrzymać wielkie imperium? Jak mogła Szwecja stworzyć armię żołnierzy, dyplomatów, administratorów, propagandystów, przedsiębiorców, bankierów, potrzebnych dla gospodarki wojennej?

Zasoby

Istotne jest dokonanie czysto geograficznego rozróżnienia między różnymi częściami składowymi królestwa szwedzkiego. Z klimatycznego punktu widzenia jego nowe części składowe (prowincje duńskie i niemieckie, Inflanty, Estonia) były najbardziej zbliżone do centralnej i wschodniej Europy. Z politycznego punktu widzenia kardynalne znaczenie miał fakt, że stare części imperium — Szwecja i Finlandia (wyłączając prowincję Kexholm) — były dominujące. Tylko one były reprezentowane w riksdagu i radzie państwa (rikszad) w czasie całego tego okresu. Arystokrata pochodzenia bałtyckiego lub niemieckiego mógł wejść w skład rady lub riksdagu tylko jako szlachcic szwedzki. W rzeczywistości wśród mieszczan znajdowała się znaczna liczba cudzo-

277

1

Tekst skrócony za zgodą autora (przyp red.).