DSCF0052

sven erik Astrom

liniowych, 9 fregat i innych mniejszych okrętów, a ich załogi Uczyły 1170 marynarzy i 1800 żołnierzy, nie licząc oficerów i pracowników stoczni. Wszystko to oznaczało, że jeżeU dodamy do tego uzbrojone statki handlowe i inne pływające po Morzu Północnym i Bałtyckim, to Szwecja miała czwartą co do wielkości flotę po Anglii, Holandii i Francji. W przeciwieństwie do tego flota z roku 1643, bazująca w Sztokholmie, liczyła zaledwie 4 królewskie okręty liniowe, 11 okrętów klasy późniejszych fregat, 30 statków o mniejszym tonażu i 150 transportowców. Gdy wybuchła wielka wojna północna w 1700 roku zmobilizowano wszystkie małe statki bałtyckie, bez których armie szwedzkie nie mogłyby szybko przenosić się z jednego na drugi teatr wojny.

Mimo wielkich wysiłków, aby zaprezentować się światu jak najlepiej, Szwecja ery wielkości była krajem biednym, ze znikomą liczbą mieszkańców, zmniejszającymi się zasobami mineralnymi (oprócz żelaza) i kosztownymi przedsięwzięciami w pohtyce niemieckiej. Nie było jej łatwo finansować drogiego arystokratycznego stylu życia wyższych warstw i wspaniałości swego dworu. Stąd, gdy mogła wybrać pomiędzy ekonomią wojny lub pokoju wybierała tę pierwszą. Działo się tak dlatego, że gospodarka wojenna działała na korzyść klas rządzących i to nie tylko generałów, ale także tych, którzy znajdowali korzyści w aktywnej pohtyce zagranicznej. Opierało się to na fakcie, że Szwecja prowadziła wojny nie przy pomocy swych własnych armii lub na własny koszt, ale (przynajmniej częściowo) przy pomocy niemieckich wojsk zaciężnych opłacanych przez francuskie subsydia. Różnica w budżecie wojennym między subwencjami otrzymywanymi z zagranicy a zasobami krajowymi była uzupełniania przez alienację dochodów w zamian za bezpośrednią pomoc w gotówce — proces, który elita rządząca doprowadziła tak daleko, że sytuacja budżetowa stała się chaotyczna. Któż bowiem naprawdę kontrolował mechanizm rządów? Z pewnością nie była to korona. Gustaw Adolf padł pod Lutzen w 1632 roku. Jego córka Krystyna osiągnęła pełnoletniość w roku 1644, ale abdykowała w 1654. Karol Gustaw umarł w roku 1660. Karol XI oficjalnie osiągnął pełnoletniość i przejął władzę w 1672, ale w rzeczywistości kilka lat później, umarł zaś w roku 1697. Lista

członków rady państwa jest pod wieloma względami także wykazem osób, którym alienowano królewskie dochody —bądź poprzez zastaw, bądź wymianę, bądź sprzedaż. Przez prawie połowę okresu między latami 1632 a 1697 kraj był rządzony przez regentów, ich zwolenników lub oponentów.

Kim byli ci ludzie? Jakie było ich pochodzenie i poglądy? Przed rokiem 1675 należeli oni do wąskiego kręgu arystokratów, z których wielu było członkami rady państwa.

Na niższym znajdował się tłum tych, którzy mieli jakiś udział w gospodarce wojennej, ludzie o średnim statusie społecznym: niższa szlachta, oficerowie, wyżsi i niżsi urzędnicy kancelarii lub skarbu, przedsiębiorcy wojenni. Widocznym znakiem przynależności do tej grupy był patent szlachecki; poza nią stali biskupi i garstka ludzi wykształconych, których synowie mogli oczekiwać, iż zostaną również nobilitowani. Szlachta i biurokracja tworzyły cienką górną warstwę: byli jak gońcy na szachownicy, którzy z pomocą skoczków -**r kawalerii, osadzonych w fortecach żołnierzy i marynarzy floty I#- dźwigali na swych barkach ciężar mocarstwowości. Kontynuując to porównanie, możemy powiedzieć, że chłopi byli jak pionki w szachach, tworząc pierwszą linię obronną kraju. I podobnie jak w szachach reguły pozwalały na to, aby pionek doszedłszy na drugi koniec szachownicy został wymieniony na dowolną figurę, z wyjątkiem króla. Porównanie to odbija silną mobilność społeczną cechującą siedemnastowieczną Szwecję, gdzie synowie chłopscy bywali biskupami, majorami i wyższymi urzędnikami. We współczesnej Europie, w której chłopi nie mieli ani miejsc, ani głosów w istniejących instytucjach parlamentarnych, była to sytuacja prawdopodobnie bez odpowiednika.

W roku śmierci Gustawa Adolfa (1632) te elementy ludności, które stanowiły kluczowe grupy w społeczeństwie szwedzkim, można oszacować następująco: szlachta, urzędnicy i duchowni razem ze swymi rodzinami liczyli około 20 tysięcy osób (w tym 15 tysięcy w Szwecji właściwej i 5 tysięcy w Finlandii); rodzimi żołnierze i marynarze 48 tysięcy (odpowiednio 30 i 18 tysięcy). W końcu tego okresu, w 1697 roku, państwo było w stanie pokoju. W ubiegłych latach skandynawska część imperium powiększyła się o wcie-

289