DSCF0047

sven erik Astrom

ziemców, lecz duchowieństwo i stan czwarty, to jest chłopi, byli wyłącznie Szwedami lub Finami. Toteż gdy rząd apelował lub domagał się świadczeń na nowe wojny, musiał kierować swe wezwania do trzonu ludności, czyli Szwedów lub Finów. Wszyscy wielcy magnaci —- Bielke, Bonde, Brahe, Oxenstierna — byli członkami wybitnych rodzin związanych więzami krwi z koroną i pochodzili z serca Szwecji; były to również rodziny niemieckie lub duńskie, takie jak Fleming czy Gyllenstierna —. które zaaklimatyzowały się w Szwecji dawno temu, w wiekach średnich, albo rodziny z Finlandii (Kreutz, Horn, Kurek), legitymujące się dawnym pochodzeniem, często członkowie rady państwa. Pozycja Szwecji jako wielkiego mocarstwa sprzyjała żywej wewnętrznej mobilności społecznej, jak też imigracji cudzoziemskich fachowców: żołnierzy, takich jak Pontus De la Gardie, bankierów — jak Momma-Reenstier-na, dyplomatów —jak Hugo Grotius, królów zbrojeń —jak Louis De Geer. Typowy dla okresu szwedzkiej ekspansji był fakt, że jeden z wybitnych szwedzkich dowódców, książę sasko-weimarski Bernard, nie powinien był nigdy przybyć do Szwecji.

Odległe, hiperborejskie, wielkie mocarstwo przyciągało przedsiębiorczych awanturników z centralnej Europy i wyżyn szkockich, ale nie elitę niemieckiego społeczeństwa feudalnego. Z nowymi ludźmi przybyła nowa broń, nowe idee administrowania, nowe techniki produkcji głównych surowców szwedzkich H- żelaza i smoły.

Jak to ujął Eh Heckscher, „imigranci przybyli do kraju o silnej władzy centralnej i prawdopodobnie najbardziej skutecznej machinie administracyjnej, jakiej nie posiadał żaden inny kraj w tym czasie. Zintegrowali się więc ze społeczeństwem, które było z pewnością zacofane z punktu widzenia kulturalnego i ekonomicznego, ale mocno osadzone w sferze politycznej; społeczeństwem, w którym nie było miejsca na partykularyzm lub obce interesy, szukające korzyści w opozycji do rządu. Osiedlili się oni w tym społeczeństwie i z jakąś nieuchronnością stali się dobrymi Szwedami, tak jak rdzenni Szwedzi”⁶⁶.

Ale podstawą tego społeczeństwa byli ludzie, których było zadziwiająco mało. Wzrost ludności Szwecji był zależny

głównie od ekspansji, dzięki której przyłączała ona nowe prowincje. Około 1632 roku populacja mogła wynosić 1,5 miliona, z czego prawdopodobnie 900 tysięcy mieszkało w Szwecji, 375 tysięcy w Finlandii, a reszta w nowo zdobytych prowincjach. Aż do połowy ostatniej dekady XVII wieku ludność centralnych części Szwecji (z Finlandią) nie wykazywała wysokiego wzrostu, lecz dodanie Duńczyków, Norwegów, Niemców i innych narodowości do „Szwecji” powoduje, że przed klęską głodu w latach 1696—1697 ludność może być szacowana na 2,5 miliona.

Z racji nacisku okoliczności -rf pogarszania się klimatu, wojen, lat niedostatku, epidemii jej liczebność była w rzeczywistości niezmienna. Jeśli istotnie wykazywała wzrost, powinno to być przypisane stosunkowo dobrym zbiorom w prowincjach bałtyckich i stopniowemu przyłączaniu dawnych duńskich prowincji. Cel, jakim była inkorporacja całego południowego wybrzeża Bałtyku- do imperium, nigdy nie został osiągnięty. Królestwo Szwecji miało strukturę społeczną i zasoby gospodarcze specjalnego typu, które różniły się znacznie.od istniejących w sąsiednich krajach.

Na początku ery wielkości względne znaczenie Finlandii było większe niż w końcu tego okresu, ponieważ w tym czasie byłe duńskie i norweskie prowincje zaczęły odczuwać efekty powolnego procesu ekonomicznej i społecznej asymilacji, a ich populacja była nie mniej liczna niż Finlandii. Lecz w latach 16321® 1697 wkład Finlandii miał znaczenie większe niż zdaje się na to wskazywać jej udział w zaludnieniu rdzennych części imperium (około jednej trzeciej).

Ze swym niekorzystnym klimatem i rzadkim zaludnieniem Finlandia może być porównywana z częścią Szwecji leżącą na północ od Sztokholmu. Techniki rolne były tam prymitywne: w całym wnętrzu kraju i na jego wschodnich granicach regułę stanowiła gospodarka wypaleniskowa. Właśnie ta forma gospodarki była skrajnie ekstensywna, choć w dobrych latach i na dziewiczych ziemiach dawała zbiór dziesięciokrotny w stosunku do wysiewu.

Najpowszechniejszym zbożem było żyto; lecz w Finlandii, podobnie jak w Norrlandzie, jęczmień odgrywał znaczną rolę, choć, jak się wydaje, zmniejszyła się ona u końca stulecia. Pszenicę uprawiano tylko na niektórych terenach,

279