DSCF0049

sven erik Astrom

królestwo było zmuszone wykorzystywać swe ograniczone zasoby ludnościowe. Można wątpić, czy Szwecja sama, bez podbitych prowincji duńsko-norweskich (które bądź co bądź zdobyła dość późno), byłaby w stanie osiągnąć i utrzymać swą mocarstwową pozycję. W tym kontekście jeszcze ważniejsze jest podkreślenie znaczenia Finlandii dla gospodarki państwa i jego potencjału wojennego.

Wedle poglądów merkantylistów, bogactwo kraju powinno być mierzone częściowo przez jego zaludnienie, ale przede wszystkim przez jego zasoby kruszcowe. Zarówno w kopalni srebra w Sala, jak i w wielkiej kopalni miedzi w Falun, Szwecja posiadała zasoby tego rodzaju, chociaż u schyłku ery wielkości zaczęły one wykazywać objawy wyczerpania. Gustaw Adolf i regenci w czasie małoletniośd Krystyny mogli nadal liczyć na poparcie swej polityki dzięki produkcji kopalni w Sala. Miedź używano do wybijania osławionych kopparlatar⁶⁸ za rządów Krystyny i Karola Gustawa; w tym samym czasie Szwecja od czasu do czasu uzyskiwała monopol na europejskim rynku miedziowym. Dostawy miedzi były ważne dla finansowania wojny w czasach Wazów i stanowiły jeden z warunków koniecznych do uzyskania przez Szwecję pomocy od zagranicznych przedsiębiorców. Jednak u schyłku rządów Karola XI bicie monet z miedzi zakończyło się. Uwolnienie się Anglii spod monopolu miedziowego i import tego metalu z Japonii do Europy, połączone z rosnącymi trudnościami w wydobyciu kruszcu z głębszych pokładów w Falun, zredukowało w końcu znaczenie miedzi dla finansów szwedzkich—tak jak miało to miejsce wcześniej ze srebrem.

Na ich miejsce przyszedł trzeci metal; żelazo. Prawdziwy przemysł żelazny pojawił się w Szwecji dopiero w XVI wieku, gdy sprowadzeni z zagranicy fachowcy — najpierw Niemcy, później Walonowie — poczęli produkować żelazo w sztabach. „Żelazo walońskie” było produktem wysokiej jakości, a jego produkcję stymulowało holenderskie, ale przede wszystkim angielskie zapotrzebowanie na takie właśnie żelazo; około 1660 roku popyt na nie na coraz ważniejszym rynku angielskim osiągnął apogeum.

Sztokholm i Góteborg były portami eksportowymi dla Bergslag (w najszerszym znaczeniu tego terminu, jako ogólnej nazwy zagłębia środkowej Szwecji). Wielkie piece i odlewnie istniały w całej środkowej Szwecji, jak również w zachodniej Finlandii i Smalandzie, a zatem, ogólnie biorąc, to rdzenna Szwecja była producentem żelaza w sztabach, tak istotnego dla bilansu płatniczego, podczas gdy południowa jej część oraz wschodnia Finlandia były obszarami produkcji zbóż.

Warunek nieodzowny dla hutnictwa stanowiła obfitość lasów. W Finlandii nie występowała ruda, lecz była ona łatwo dostępna na szerach wokół Sztokholmu; stamtąd właśnie fińskie kuźnice uzyskiwały surowiec. Statki kursowały do Sztokholmu z ładunkiem fińskiego żelaza i żywności, a z powrotem zabierały rudę. Surowe przepisy chroniły zasoby drewna na terenach bogatych w rudę i próbowały utrzymać równowagę pomiędzy popytem hutnictwa na węgiel drzewny a kultywacją terenów zniszczonych przez wypalanie drewna i działalność smolarzy.

Żelazo, a także miedź, były głównymi produktami eksportowymi Szwecji. Wzrost znaczenia wywozu żelaza ukazuje tabela 1., która przedstawia główne towary ekspor-

Tabela 1. Wartość procentowa eksportu ze Szwecji i Finlandii w latach 1637 i 1685

Towar	1637	1685
Żelazo i stal	35,4	57,0
Miedź i mosiądz	27,3	23,5
Smoła i dziegieć	7,9	8,1
Produkty drzewne	4,1	2,4
Zboża	16,0	0,1
Skóry surowe i garbowane	2,4	0,1
„Towary rosyjskie”	—	3,9
Ryby solone i suszone	0,1	0,5
Inne	6,8	4,4

Źródło: E.F. Heckscher, Sveriges ekonomiska historia fran Gustav Vasa, L 1, Stockhotm 1935, Appendix V. 2, s. 20. Autor nie wyjaśnia, że obszar, z którego pobierano cła, był dużo większy w 1685 niż w 1637 roku.

towe. Następnym co do znaczenia towarem, po żelazie i miedzi, było drewno i produkty drzewne. Smołę i dziegieć, trzeci najważniejszy produkt kraju, wytwarzano głównie

283