DSCN1918

76 2, Teoretyczne i metodologiczne podstawy pedagogiki Pracy

my; to zmierzać do określonego celu w danych warunkach przy pomocy właś. ewych środków po to, aby dojść od warunków istniejących do warunków odpowiadających przyjętemu celowi; to włączać w rzeczywistość czynniki które mają ten skutek, że się przechodzi od układu podlegającego wyznaczeniu warunków początkowych do układu określonych warunków końcowych.

„Działanie, które mamy urzeczywistnić, wymaga przeto trojakiego wyzna-czenia: 1) wyznaczenia celu, 2) wyznaczenia warunków należących do rzeczywistości, 3) wyznaczenia środków przystosowanych zarówno do zamierzonego celu, jak też do istniejącej rzeczywistości. Nie ma działania z namysłem, które by nie zawierało pragnienia poznania czegoś rzeczywistego i wynalezienia środków. Cel, warunki i środki - oto trzy człony działalności praktycznej, równie zresztą, jak i działalności naukowej”²³.

Można ogólniej stwierdzić, że działanie świadome jest przejawem aktywności człowieka i stanowi o jego istocie. Dlatego działalność określa się też jako proces świadomego kierowania swoimi czynnościami i odróżnia się ją od ruchów mimowolnych oraz dowolnych. Do głównych elementów i właściwości działania zalicza się: wiedzę, umiejętności, nawyki i sprawności, przyzwyczajenia oraz mistrzostwo. Omawia je szczegółowo T. Nowacki w Elementach psychologii] 52}.

Do podstawowych form działalności ludzkiej zalicza się: zabawę, naukę (w rozumieniu uczenia się) i pracę (w rozumieniu pracy zawodowej). Niektórzy autorzy wymieniają jeszcze walkę, twórczość, wypoczynek czy też działalność społeczno-kulturalną.

1. Zabawa jest tą formą działalności ludzkiej, która wykonywana jest głównie dla przyjemności. Stanowi ona układ czynności, które pozwalają jednostce zaspokoić potrzeby doraźnego działania. Ważną właściwością zabawy jest to, że nie zakłada ona dochodzenia do wartości materialnych, jak również nie jest podyktowana motywami praktycznymi czy też utylitarnymi; zapewnia jedynie uzyskiwanie przyjemności funkcjonalnych, tj. związanych z funkcjonowaniem organizmu, oraz ideowych, tj. związanych z realizacją celu danej zabawy. W zabawie wyniki i sens czynności zawierają się w samym jej procesie. Już w świetle powyższego stwierdzić można, że zabawa pełni wiele różnych funkcji: umożliwia zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań oraz ułatwia jednostce (szczególnie dziecku) wchodzenie w życie społeczne, jak również poznawanie rzeczywistości i dostosowywanie jej do własnych potrzeb. Stanów ona podstawową formę działalności dzieci w okresie przed-^ił Podaję za: T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie (91).

szkolnym. Stąd dąży się do tego, aby zabawy dziecięce miały charakter zotga nizowany, kształcący i wychowawczy. Temu celowi służą zabawy tematyczne, konstrukcyjne, dydaktyczne, ruchowe i twórcze. Można przyjąć, ze zabawa występuje też w okresie emerytalnym człowieka, jako ze ma on moralne prawo przyjemnego spędzania wolnego czasu i użytkowania swoich sił na realizację wszystkiego, co daje mu najwięcej przyjemności. Ludzie w tym okresie życia bardzo często nada) są pełni werwy i gotowości do różnych działań, an gażują się społecznie, dają upust swoim zainteresowaniom i dążeniom osobistym, robią z satysfakcją i dobrym skutkiem to, na co dotychczas nie mieli czasu, czują się dobrze, widzą sens życia i korzystają z niego w sposób godny uznania.

Ale zabawa stanowi też znaczącą formę działalności w pozostałych okresach życia człowieka, tj. w okresie szkolnym i w okresie aktywności zawodowej. Dopełnia ona ten układ czynnościowy, który w wymienionych okresach stanowi o istocie działania. Ważne jest, aby człowiek w każdym okresie swojego życia umiał i chciał się bawić. Przygotowanie ludzi do spędzania wolnego czasu, przez włączenie się ich do indywidualnie i społecznie wartościowej zabawy, stanowi jedno z głównych zadań edukacji permanentnej.

2. Nauka, a dokładniej uczenie się, jest formą działalności, dzięki które; jednostka przygotowuje się do samodzielnego i prawidłowego uczestnictwa w życiu oraz do pracy. W literaturze psychologicznej stosowane są dwa terminy dla wyrażania interesującej nas istoty rzeczy. Są to: „proces uczenia się” i „czynność uczenia się”. Proces uczenia się rozumiany jest jako trwające nieustannie gromadzenie doświadczeń, dzięki którym modyfikowane są dawne formy zachowania lub powstają nowe. Jest to proces ciągły, obejmujący całość doświadczeń jednostki. Z kolei czynność uczenia się rozumiana jest jako zamierzona aktywność jednostki, w wyniku której zdobywa ona nowe doświadczenia. Czynność ta prowadzi zawsze do osiągnięcia określonego celu (wyniku).

Pojęcie procesu uczenia się jest znacznie szersze niż pojęcie czynności uczenia się. Zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku chodzi o osiąganie zamierzonego celu, tj. o przygotowanie się do samodzielnego i prawidłowego uczestniczenia w szeroko rozumianym życiuf?. Najczęściej wymienia się następujące formy uczenia się: uczenie się pamięciowe, uczenie się przez naśladownictwo, uczenie się przez próby i błędy, uczenie się przez rozwiązywanie problemów, uczenie się przez zrozumienie t uczenie się przez działanie.

²⁴ /.. Putkieu-icz, Unrntf sir. |w~1 Padsfam /uyoMąfrr ttta mmmmii. wvd. g Warszawa 1976. s. 322.