DSCN1925

90    2. Teoretyczne i metodologiczne podstawy pedagogiki pracy

czesności, w tym szczególnie procesów: mechanizacji, automatyzacji, chemizacji, komputeryzacji, informatyzacji oraz intelektualizacji pracy i jej humanizacji - współczesny wymiar pracy fizycznej, tj. ciężkiej pracy ludzkich rąk i sił, zmniejsza się do minimum. To także fakt, że na skutek powyższych procesów zmniejsza się wyraźnie ilość prac prostych, wykonywanych dotychczas przez człowieka. Ale przecież nie można pozbawiać człowieka wszelkich ruchów i przeróżnych układów czynnościowych, bo to one najbardziej oddają istotę człowieka. Czynności traktuje się jako podstawowy przejaw aktywności człowieka, z kolei aktywność stanowi o jego istocie. W filozoficznej i psychologicznej koncepcji człowieka podkreśla się, że jednostka ludzka stanowi część składową całej przyrody, istotę aktywną, świadomą i społeczną. Dzięki aktywności człowiek uczestniczy w ciągłym przeobrażaniu obiektywnie istniejącej rzeczywistości oraz w zaspokajaniu swoich potrzeb. W szczególności aktywność człowieka może być rozumiana w sensie biologicznym, jako działanie organizmu w celu zaspokojenia potrzeb życiowych lub jako aktywność społeczna, polegająca na czynnym uczestnictwie jednostki w szeroko rozumianym życiu społeczno-kulturalnym. Różne rodzaje czynności człowieka to po prostu różne przejawy i formy jego aktywności. Można też przyjąć, że istotne jest przechodzenie od czynności wegetatywnych, poprzez ruchowe, do umysłowych, lecz wszystkie w życiu człowieka dają znać o sobie.

We współczesnej działalności zawodowej zapewne zwiększać się będzie rola czynności intelektualnych, tym bardziej w szerzącej się cywilizacji informacyjnej. Nie znaczy to jednak, że kiedykolwiek człowiek zwolniony będzie od wykonywania przeróżnych czynności prostych i fizycznych. Zresztą czynności umysłowe prowadzą nas także do kategorii pracy, szczególnie pracy osób o znacznie podwyższonych kwalifikacjach zawodowych. Przewidywania wyżej cytowanych „wizjonerów” stanowią zatem wyraz nieporozumienia polegającego na tym, że mówią oni o pracy w ogóle, gdy w rzeczywistości mają na myśli tylko dziewiętnastowieczne przejawy pracy fizycznej, realizowanej głównie w ówczesnych zakładach przemysłowych. Skoro mówimy dziś o pracy w rozumieniu globalnym, to wypada uświadomić sobie, iż jej postaci jest wiele, a wśród owej wielości mieszczą się - i prace wytwórcze, i prace usługowe, i prace badawcze oraz twórcze, ałe także prace kierownicze i sterownicze, prace organizacyjne, prace zwane uczeniem się i studiowaniem, wreszcie prace na działce, prace hobbystyczne i przeróżne inne.

Zakończmy ten etap rozważań stwierdzeniem, iż teza o „obumieraniu" pracy nie może uzyskać naszej akceptacji. Można jedynie mówić o przyspieszonym zanikaniu tradycyjnie pojmowanej pracy fizycznej.

W tym zaś kontekście bardziej realne i przekonujące są wypowiedzi Adama Schaffa, który m.in. pisze: „Rewolucja mikroelektroniczna niewątpliwie zmieni rolę pracy w życiu człowieka, zmniejszy jej potrzebę, w niektórych przypadkach całkowicie ją likwidując". W szczególności autor przyjmuje, ze chociaż przyszłość pełnej automatyzacji wiąże się z likwidacją pracy w tradycyjnym pojęciu, to jednak nie oznacza ona zredukowania działalności człowieka w ogóle (1987). Powyższą myśl potwierdzają przewidywane przez A. Schaffa grupy prac w najbliższej przyszłości. Są to:

-    grupa pierwsza - zajęcia twórcze, głównie badawcze, związane z nauką oraz ze sztuką artystyczną i użytkową;

-grupa druga - wielka sfera zajęć ludzkich związana z funkcjonowaniem instytucji społecznych pełniących szeroko rozumiane usługi;

-    grupa trzecia - to zajęcia nowe, związane z obsługą i pomocą ludziom starym i niepełnosprawnym oraz z tworzeniem różnego rodzaju specjalności konsultingowych w kwestiach planowania własnej przyszłości, rodziny, wyboru studiów itp.;

-    grupa czwarta - zajęcia dotyczące przygotowania wysoko kwalifikowanych specjalistów do organizacji produkcji, usług i kontroli efektywności systemów zautomatyzowanych;

-grupa piąta - obejmująca zajęcia prowadzące do kompetencji związanych z życiem i wartościowym wykorzystaniem czasu wolnego.

Ogólnie można powiedzieć, że nadchodzące czasy wymagają - według A. Schaffa - upowszechniania wzorca „człowieka uniwersalnego". Radykalne przemiany wyeliminują „homo laborens" na rzecz „homo scudiosus", który współistnieć będzie z „homo ludens” [120].

Stanowisko A. Schaffa w swej ogólnej wymowie uzyskało porwierdzerue w jednej z tez Komitetu Prognoz „POLSKA 2000 PLUS", datynącyt gii rozwoju Polski do roku 2020, która przewiduje „zmianę charakteru pracy w wyniku rewolucji technologicznej i spowodowane tym zmniejszanie się ogólnego popytu na pracę” [212].

Drugi etap przeprowadzanej analizy wiąże się z pytaniem: czy praca człowieka jest wartością wątpliwą? Odwołajmy się w tym przypadku do tezy, iż praca jest tą szczególną wartością, dzięki której powstają wszystkie inne wartości. Oznacza to, że praca człowieka w szerokim rozumieniu jest wartością autentyczną; mało - jest wartością uniwersalną. Praca człowieka jest wartością wysoko cenioną przez, różne społeczności, bo i przez osoby pracujące zawodowo, i przez bezrobotnych oraz przez młodzież szkolną i studentów. Sytuowanie w toku różnych badań pracy zawodowej aktualnie na trzecim miej-