DSCN2278

512 J. ANDRZEJEWSKI. MIAZGA

na wschód z początkiem roku 1940 znalazł zatrudnienie, jako pracownik fizyczny, w teatrze, który znakomity aktor i reżyser Aleksander Węgierko¹ założył na wschodnich terenach Polski, zajętych we wrześniu roku 1939 przez Związek Radziecki. W połowie roku 1941, gdy te ziemie, natychmiast po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej, dostały się pod okupację hitlerowską - siedemnastoletni Roman przedostał się wraz z paroma warszawskimi aktorami do Warszawy. Zdał w 1943 maturę na kompletach tajnego nauczania. Żołnierz Anuii Krajowej, Brał udział w wielu akcjach bojowych i walczył w Powstaniu Warszawskim. Po upadku Powstania znalazł się w obozie jenieckim w Mumau², gdzie zetknął się z największym polskim reżyserem lat międzywojennych, Leonem Schillerem³. Już wówczas twórca nowoczesnego polskiego teatru monumentalnego, organizując nowoczesne życie teatralne, zainteresował się młodym chłopcem, niezwykle inteligentnym i wykazującym ogromne wyczucie sceny, i Gorbaty towarzy-

szył Schillerowi, gdy ten po wyzwoleniu w 1945 kierował przez kilka miesięcy Teatrem Ludowym im. Bogusławskiego w Lim gen, w Dolnej Saksonii. Również z Leonem Schillerem wróci! do kraju w grudniu 1945.

W latach 1946-1949 asystent Leona Schillera, podówczas dyrektora Teatru Wojska Polskiego w Łodzi. Niewątpliwie w tych właśnie latach bliskiej współpracy z Schillerem i pod jego wpływem kształtował się przyszły teatr Gorbatego z wszystkimi jego najbardziej charakterystycznymi elementami: poetyckim monumentalizmem (zresztą oszczędniejszym i surowszym niż u mistrza), sięganiem do tradycji teatru staropolskiego oraz tendencyjnością polityczną, której nurt, powstając w inscenizacjach Gorbatego w warunkach bardzo różnych ijirhifędzywojennych, też począł z biegiem lat wyrażać inne wezwania i emocje aniżeli niegdyś walczący, lewicowy teatr “Schillera.

Krótki okres jednego sezonu (1949-1950) w Teatrze Polskim w Warszawie, który wobec radykalnego usztywnienia polityki kulturalnej zakończył się odsunięciem Leona Schillera od czynnego życia teatralnego⁴, zakończył również współpracę Gorbatego z wielkim reżyserem. W ciągu paru następnych lat mogło się zdawać, że osobowość i talent młodego reżysera podporządkują się bez reszty ciasnym i rygorystycznym wymaganiom politycznym. Jak wielu jego rówieśników Gor-baty, od roku 1948 członek Partii, stal się żarliwym, głęboko ideowym komunistą, ślepo ufając Partii i bez zastrzeżeń przyj-

1

   Aleksander Węgierko (1893-1941 lub 1942) - reżyser i aktor, przed wojną związany głównie z teatrami warszawskimi. W listopadzie

1939    roku przystąpił do organizowania teatru w Grodnie, który, pod nazwą Państwowy Teatr Polski Białoruskiej SRR, działał od stycznia

1940    do maja 1941 roku.

2

   Mumau - miasto w pd. części Niemiec (Bawaria), w latach 1940-1945 jeden z największych niemieckich oflagów, czyli obozów dla oficerów wziętych do niewoli w czasie działań wojennych.

3

   Leon Schiller (1887-1954) - reżyser. Po upadku powstania warszawskiego znalazł się w oflagu VII A w Mumau, gdzie uczestniczy! w obozowym życiu teatralnym. Po wyzwoleniu, w kwietniu 1945 założył objazdowy Teatr Ludowy im. W. Bogusławskiego, występujący w pn. Niemczech i w Holandii, w latach 1946-1949 dyrektor i reżyser Teatni Wojska Polskiego w Łodzi, od 1949 dyrektor Teatru Polskiego w Warszawie.

4

W 1950 roku, kiedy w związku z nastaniem socrealizmu nie było zapotrzebowania na repertuar romantyczny i klasykę narodową, L. Schiller musiał ustąpić ze stanowiska rektora PWST i zrezygnować z pracy w Teatrze Polskim.