DSCN6610 (Kopiowanie)

60

Biologia - repetytorium

8.7.1.1. Czucie bólu

Ból jest czuciem o dominującym dla życia znaczeniu, jest bowiem w warunkach prawidłowych „sygnałem alarmowym” informującym o pojawieniu się zagrożenia. Bodźce wywołujące ból nazywamy nociceptywnymi(od łac. nocere-szkodzić), a wolne zakończenia nerwowe reagujące na te bodźce - nnciccntorami. Są one rozmieszczone nie tylko w skórze i w błonach śluzowych, lecz także w tkance łącznej niemal we wszystkich narządach. Zakończenia bólowe występują w oponach mózgowych, nie ma ich natomiast w tkance nerwowej mózgu; dlatego np. operacja przeprowadzana na otwartym mózgu jest bezbolesna, natomiast nawet delikatne rozciągnięcie opony twardej powoduje bardzo silny ból głowy. Analogiczna sytuacja u człowieka ma miejsce w trzewiach: żołądek i jelita nie zawierajązakończeń bólowych, które z kolei są bardzo liczne w pokrywającej te narządy otrzewnej. Dlatego też np. wydzielany przez żołądek kwas solny w warunkach prawidłowych nie powoduje czucia bólu, natomiast przy uszkodzeniu błony śluzowej jelita dyfundujące do otrzewnej nawet niewielkie ilości tego kwasu wywołują silne bóle żołądka. Również rozciągnięcie otrzewnej (np. przez gromadzące się w jelitach gazy) jest przyczyną silnych bólów brzucha.

Bodźce nociceptywne (należeć mogą do nich urazy mechaniczne, chemiczne, termiczne -temperatura poniżej 10°C i powyżej 45°C) powodują uszkodzenie tkanek i powstanie substancji chemicznych, drażniących wolne zakończenia nerwowe. Do substancji tych należą np. histamina i scrotonina (uwalniane głównie z komórek tucznych). Uraz powoduje także aktywację enzymów proteolicznych tzw. kalikrein tkankowych, które działając na białka tkankowe odszczepiająz nich aktywne kinlny. Spośród kinin najlepiej poznano nonapeptyd bradykininę; działa ona podobnie do histaminy i scrotoniny, pobudzając zakończenia nerwowe.

Czucie bólu przewodzone jest do mózgu dwiema drogami. Czucie epikrvtvczne czyli swoiste jest szybkie, precyzyjne i dokładnie wskazuje miejsce, w którym zadziałał szkodliwy bodziec. Jest ono przewodzone przez włókna nerwowe dwuosłonkowe o dużej średnicy, tzw. włókna typu A (dokładniej: przez rodzaj tych włókien zwany A delta) do jąder w rogach tylnych rdzenia kręgowego, następnie pęczkiem przedmo-bocznym włókien rdzeniowych do wzgórza, a stąd do zakrętu zaśrodkowego w korze mózgu-Caitló protopatyczne (zwane też czasemnieswolstym) jest ewolucyjnie znacznie starsze i bardziej prymitywne; pozwala ono jedynie na odebranie nieprzyjemnego bodźca, bez możliwości jego lokalizacji: jest także odczuwane później niż czucie epikrytyczne. Czucie protopatyczne przewodzą do rdzenia cienke włókna bez osłonki mielinowej, klasyfikowane jako włókna typu C d.r. W rdzeniu czucie to przewodzone jest przez tzw. układ siatkowaty (wielosynaptyczny) wstępujący, zbudowany z sieci włókicnek typuC oplatających substancję szarą. Droga z rdzenia prowadzi przez istotę szarą środkową śródmózgowia przezjądra wzgórza do wszystkich pól w korze mózgu. Ta druga droga jest szczególnie istotna w przypadkach bólów patologicznych, nieraz bardzo dokuczliwych i trudnych do opanowania. Ponieważ głowa nie jest unerwiona przez nerwy rdzeniowe, lecz przez nerwy czaszkowe, ból w tym obszarze (np. ból zęba) przenoszony jest mną drogą. Czucie epikrytyczne,, wędruje” nerwem trój dzielnym (V nerw czaszkowy) do pnia mózgu, następnie do zakrętu zaśrodkowego.

Czucie bólu powstawać może również po pobudzeniu innych receptorów, niż tylko wolne zakończenia bólowe. Przykładem takiego zjawiska jest ból trzewny. występujący w przypadkach poważnych stanów patologicznych, a także w przypadkach nerwic. Proces chorobowy toczący sk w określonym narządzie, w którym nic ma zakończeń bólowych, może w nadmiernym stopniu pobudzać receptory czucia wewnętrznego (interoceptory). Nadmierny napływ impulsów z tych receptorów do rdzenia kręgowego sprawia, że impulsy te pobudzają drogi prowadzące ból, a mieszczące się w tym samym odcinku rdzenia. Powoduje U> nadmierną wrażliwość (przcczulicę) skóry i odczucie bólu w okolicach nieraz odległych od zmienionego chorobowo narządu, a także wzmożone napięcie mięsu szkieletowych unerwionych przez ten sam odcinek rdzenia kręgowego, co chory narząd (tzw. odruch! tr/ewno-mięśniowe). Np. zawal mięśnia serca powoduje nic tylko ból za mostkiem, ule takie ból w lewy* barku promieniujący nieraz do lewego ramienia i przedramienia. Czucie bólu zależy od ołxvi»'