ET6

76 Rozdział 5. Rynek usług turystycznych

w bardziej szczegółowym ujęciu: od konkurencji doskonałej, poprzez konkurencję monopolistyczną, oligopol, po monopol. W poszczególnych modelach wyodrębniane są szczegółowe rozwiązania wynikające z praktycznych uwarunkowań struktur rynkowych. Na obecnym poziomie rozwoju struktur rynkowych skrajne modele rynku w praktyce nie występują. Dotyczy to także realiów rynku usług turystycznych, który generalnie należy do rynku o wysokim, aczkolwiek nieraz ograniczonym poziomie konkurencyjności.

Do przykładów monopolu rynkowego w sektorze turystycznym, aczkolwiek niejednoznacznych, można zaliczyć:

•    turystykę uzdrowiskową, gdzie znacząca część świadczeń jest zamawiana w podmiotach uzdrowiskowych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, a następnie oferowana indywidualnym klientom,

•    przewozy pasażerskie transportem kolejowym, które są raczej formą monopolu faktycznego, gdyż formalnie działalność w tym zakresie dopuszcza w warunkach polskiego rynku konkurencję, która nawet istnieje w pewnych obszarach sieci kolejowej,

•    turystykę łowiecką, której obsługą zajmują się wyspecjalizowane podmioty obsługujące turystów zagranicznych.

W wymienionym zakresie na rynku działają pojedyncze podmioty (lub mają dominujące znaczenie), co w niektórych sytuacjach jest usankcjonowane przepisami prawa.

W literaturze zwraca się uwagę na szczególny rodzaj struktury tynkowej, jaką jest konkurencja monopolistyczna. Jej funkcjonowanie oparte jest na elementach należących do dwóch przeciwstawnych form rynku - monopolu oraz procesów konkurencji. Współistnienie obu form powoduje, że jest to konkurencja niedoskonała, a jej interpretacja jest niejednoznaczna. Konkurencja monopolistyczna może opierać się na zjawisku różnicowania produktów przy istnieniu wielu sprzedawców¹⁸. Podstawowymi kwestiami związanymi z rozwojem konkurencji monopolistycznej jest różnicowanie produktów poprzez tworzenie produktów o charakterze substytucyjnym w pewnych segmentach rynku. Prawidłowości tego modelu obserwować można na lokalnym lub wysoce wyspecjalizowanym rynku usług turystycznych.

Oligopol dotyczyłby tych subrynków turystycznych, w których decydującą rolę odgrywa kilku potentatów tynkowych, pozostałe podmioty szukają nisz tynkowych lub dostosowują swoją ofertę do warunków wynikających z działalności dominujących usługodawców. Pewne analogie dla tej struktury rynkowej można przypisać rynkowi organizacji turystyki i pośrednictwa sprzedaży (biurom podróży). Procesem podkreślającym istotne znaczenie tej struktury rynkowej w warunkach współczesnego rynku turystycznego jest funkcjonowanie centralnych systemów rezerwacji, które są eksploatowane przez największych przewoźników lotniczych oraz organizatorów turystyki. Systemy te dyktują warunki świadczenia usług pośrednikom oraz pozostałym podmiotom będącym poza systemem.

Niewymienione dotąd obszary rynku turystycznego pozostają, jak należy sądzić, w obszarze działań konkurencji, ograniczonej ogólnymi warunkami świadczenia usług określanymi przez podmioty polityki turystycznej, a zwłaszcza przepisami o ochronie praw

¹⁸ D. Begg, S. Fischer, R. Dornbuseh, Ekonomia, t. I. RWE, Warszawa 1993, s. 268.