filozofia egzamin0

r    Umysł — wbrew potocznemu przekonaniu, ale zgodnie m poglądem Platona - ^

uświadamia sobie przede wszystkim prawdy ogólne i niezmienne. Nie jest zaś ~ to _bjl, przekonanie odziedziczone po starożytnych — wytwórcę prawd. lec* wyłącznic ich biorcą; w szczególności zaś ograniczony umysł ludzki nie może wytwarzać prawd njch. Natomiast - jak to Augustyn twierdził w zgodzie * Platonem, a wbrew teasa*^ tom - umysł małe wiedzę przejmować wprost, bez pośrednictwa ciała i zmysłów. 8k_CT& więc umysł jest tylko odbiorcą, to przedmioty, które poznaje, muszą istnieć poza aią_; prawdy wieczne w myśli są odbiciem prawd wiecznych, istniejących obiektywnie' W analogiczny tedy do Platona sposób — założywszy receptywną naturą poznania -Augustyn dochodził do uznania idealnego świata. Różnił się natomiast tym, że dla nóg, świat idealny byl złączony z Bogiem- Wieczne istnienie jest właściwe tylko Bogn, więc prawdy wieczne istnieją w Bogu. są ideami Bożymi. Jeśli więc dusza poznaje prawdę, to dzięki temu. te istnieje Bóg i jej udziela swych idei. Wiedzy, o którą na próżno zabiegu^ przyrodzonymi władzami naszego umysłu. Bóg udziela duszy drogą oświecenia (illumimnio) Teorię tę nazywano później iluminizmem. Umysł wedle niej bezpośrednio widzi prawdę. jak oczy widzą rzeczy (visio intellectualis). Poznanie umysłowe ma charakter intuicyjny. umysł dochodzi prawdy wprost bez rozumowania. Podczas gdy np. dla Arystotdna poznanie Boga było rzeczą rozumowania, dla Augustyna było ono przede wszystkim aktem bezpośredniej intuicji, kontemplacji. Pojęcie intuicji było w tym religijnym okrasie, dla zrozumiałych powodów, podstawowym pojęciem teorii poznania; ale nie wszędzie było pojmowane tak samo: dla Filona. dla Ploty na była to ekstaza bez myśli, „zacbwy. cenie', dla chrześcijańskiego filozofa — było to właśnie spotęgowanie myśli. Bo dla tamtych intuicyjne oglądanie bóstwa było możliwe przez zjednoczenie się z nim, dla tego isi -przez oświecenie, spotęgowanie władz poznawczych. Tam oglądanie bóstwa było wynikiem przyrodzonego procesu: umysł poznaje bóstwo, bo sam jest jego częścią. Tb, przeciwnie, oświecenie było pojęte jako Takt nadprzyrodzony, dzieło łaski. Moment nadpr/yroózoności i łaski stanowił kamień węgielny chrześcijańskiej nauki o intuicji Jeśli „ekstaza" ma oznaczać wyjście z siebie i zjednoczenie z bóstwem, to intuicja u ncopb-lończyków była uwarunkowana przez ekstazę, natomiast w chrześcijańskim poglądzie intuicja nie wymagała ekstazy. Łaska oświecenia przypada dobrym; przygotowaniem do oświecenia jest więc mniej ćwiczenie umysłu niż oczyszczenie serca. Augustyn kładł na to nacisk i poznanie na pierwszym swym szczeblu przestało być dlań funkcją teoretyczną, m stało się funkcją praktyczną.

Poznanie zakładające bezpośredni udział w nim bóstwa jest poznaniem mistycznym. Mistyczna była ekstatyczna intuicja Plotyna. mistyczna też intuicja Augustyna. Ale charak* icr intuicyjnego poznania był w obu wypadkach odmienny: przez nacisk na oświecenie (spotęgowanie władz przyrodzonych) i łaskę Augustyn stworzył podstawy odrębnego mistycyzmu chrześcijańskiego.

Wzorem Greków Augustyn przyjmował, te poznanie przechodzi szereg stopni, zanim dojdzie do swego celu; ale jeszcze dalej rozwinął naukę ich o stopniach poznania; ponad stopnie, znane Platonowi i Arystotelesowi, kładł, jak to było w duchu religijnej filozofii i jak to czynili również neopłatończycy, wyższe jeszcze stopnie, mające charakter już nie racjonalny, lecz mistyczny. Ta Augustyńska doktryna, pojmująca poznanie mistyczne jako ukoronowanie racjonalnego. stała się wzorem filozofii średniowiecznej.

Biorąc za punkt oparcia wiedzę aprioryczną o ideach. Augustyn sposobem na wpół

fi dlii dowiedzenia tych samych tez dochodziła np. filozofia perypatetycka, za punkt ^ przyjmująca wiedzę doświadczalną o realnych rzeczach.

i na wpół mistycznym dowodził naczelnych tez metafizyki: itinienia i^^2nieftd«otó duszy. Mamy niezachwianą świadomość prawd wiecznych, wuyit* ¹ ^ _wiecz»c, może istnieć jedynie w Bogu, więc Bóg - istnieje. Jak inni dowodzili 10^! poga jako przyczyny świata, tak on dowodził - jako źródła prawdy. A w analo* iflosób dowodził również nieśmiertelności duszy: musi być wieczna, bo uświadamia-pflfldy wieczne ma udział w wieczności. Była to zupełnie inna droga niż ta,

II TEOCENTRYCZNA METAFIZYKA. Augustyn przeprowadził to, co było _i|)|cft.jąjcgo poprzedników: uczynił Boga ośrodkiem myśli filozoficznej. Przeprowadził i poddać^na *^wial przewagę Boga nad stworzeniem i całkowitą zależność stworze-,^od Boga; pogląd jego na świat był konsekwentnie teocentryczny. Z tym łączył się M-ncnt drugi: przewaga duszy nad ciałem. I moment trzeci: przewaga uczucia i woli nad rozumem. A wszędzie przewaga była trojaka: była nie tylko metafizyczna,

,i_e iei epistemologiczna i etyczna.

1. Przewaga boga nad światem, oj Bóg jest „najwyższym bytem* (sunna bo On jeden istnieje z własnej natury; wszystko zaś inne mogłoby nie być. On jeden jest bytem niezależnym; wszelki inny byt istnieje tylko dzięki zrządzeniu boskiemu.

Bog jest me tylko sam bytem, ale przyczyną wszelkiego bytu. 1 nie tylko przyczyną jego powstania, ale też i wszelkich jego przemian; nie tylko stworzył świat, ale nieustannie zachowuje go, jakby tworzy na nowo (creatio continua), wbrew poglądowi wcześniej-szych pisarzy, że świat, odkąd raz został stworzony, rozwija się już samodzielnie. „Gdyby Bóg rzeczom stworzonym swą twórczą moc odjął, przepadłyby", powiada Augustyn. Bóg broję światem, i to w najdrobniejszych szczegółach: „Nie należy słuchać tych, którzy Macają. że wyższymi świata dziedzinami rządzi Opatrzność, niższą zaś częścią wstrząsają okoliczności i ruchy przypadkowe".

Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania: poznanie przemijających zjawisk nie ma bowiem wartości wobec poznania bytu absolutnego. Zarazem Bóg jest przyczyną poznania, w myśl bowiem iluminizmu, głoszonego przez Augustyna, Bóg udziela prawdy umysłom ludzkim, bo człowiek sam prawdy by nie znalazł c) Bóg jest najwyższym dobrem i zarazem przyczyną wszelkiego dobra. Jak wszelki byt istnieje przez Boga, tak samo i wszelkie dobro jest dobrem tylko przez Boga. „Cóż warta jest mnogość dóbr, to dobro i tamto dobro? Wyzbądż się tego i tamtego i pauz, jeśli możesz, na dobro samo, a wtedy zobaczysz Boga, który jest dobrem nie dzięki I innemu dobru, lecz jest dobrem wszelkich dóbr". Dlatego Bóg jest właściwym celem życia. Dobro-- powiada Augustyn - znaczy dla mnie tyle, co należenie do Boga {Mihi odhaerere Deo lwim est).

Dążenie do Boga leży w naturze człowieka i zespolenie z Bogiem może jedynie dać ■a szczęście: „Uczyniłeś nas dla Siebie i niespokojne jest serce nasze, póki nie spocznie w Tobie" - tak zaczynają się Wyznania św. Augustyna. Co więcej, dobra i szczęścia czło-| wiek nie może zdobyć sam, lecz tylko z pomocą Bożą: są one rzeczą łaski. A na czymzlo polega? Na odsunięciu się od Boga i na pysze, która mniema, że stworzenie może obyć I dę ba Boga. Tak cala etyka Augustyna skoncentrowana była w Bogu: wszelkie dążenie

197