Geografia turyzmu9

KO

4. Historia turystyki

wydanym w 1829 r. czasopiśmie Kolumb, które propagowały m.in. wyjazdy zagraniczne.

Jednak gwałtowny wzrost zainteresowania turystyką pojawił się w Polsce, podobnie jak i w pozostałej części Europy, dopiero w 2 połowie XIX w. Jednym z pierwszych przejawów zwiększonego zainteresowania społecznego czynnym wypoczynkiem i sprawnością fizyczną było powstanie w Galicji Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (1867 r.), jak również organizacji sportowo-turystycznych w rodzaju Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego (1878 r.) i Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów (1884 r.). Najwięcej tego typu stowarzyszeń powstało w zaborze pruskim, co wynikało z wyższego poziomu cywilizacyjnego tej części Polski.

Pierwsze miejscowości o funkcjach turystycznych (czy raczej uzdrowiskowych) pojawiły się na obszarze dzisiejszej Polski jeszcze w XIII-XIV w. (Cieplice Śląskie, Lądck-Zdrój). W XVII w. ważnymi ośrodkami uzdrowiskowymi stały się: Kudowa-Zdrój (w 1636 r. wybudowano pierwsze urządzenia kąpielowe), dzisiejsze Szczawno--Zdrój i Iwonicz-Zdrój, a w XVIII w. również Duszniki-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Ustroń Śląski, Świeradów-Zdrój i Połczyn-Zdrój.

1 )alszy rozwój uzdrowisk nastąpił w XIX w. - szczególnie rozwinęła się Krynica, Kołobrzeg (w 1803 r. otwarto zakład kąpielowy), Sopot (1823 r.) i Świnoujście (1K.M r ).

Ink podają .1. Kostrzewa i R. Wiluś [1992], pierwsza informacja o występo-wiiiimi w dzisiejszej Krynicy źródła leczniczego pochodzi z 1721 r. (o samej wsi są mini mm je już z 1547 r.). Jednak dopiero w końcu XVIII w., w wyniku analiz »iiemie/nycli przeprowadzonych przez B. Hacąueta ze Lwowa, stwierdzono, że wvdępti|ące (u wody mają charakter leczniczy. Teren Krynicy wkrótce zakupiły wlml/e austriackie, które w 1807 r. założyły w niej uzdrowisko. Jednak zdaniem cytowanych autorów [Kostrzewa, Wiluś 1992, 63] prawdziwy rozwój Krynicy jako uzdrowiska nastąpił dopiero w 1856 r. O ile w 1849 r. odwiedziło ją tylko 60 kuracjuszy, o tyle w 1859 r. już 790, w 1869 r. 1912, a w 1879 r. aż 2447 [War-szyńska. Jackowski 1978]. W latach 1860-1890 powstało w niej wiele nowych obiektów uzdrowiskowych, dzięki czemu Krynica wysunęła się na czołowe miejsce wśród kurortów karpackich. Jak podaje Z. Kulczycki [1968, 47], prawdziwym impulsem do rozwoju Krynicy było jednak doprowadzenie do niej z Muszyny linii kolejowej, dzięki której w 1911 r. uzdrowisko odwiedziło aż 11 000 osób.

Ścisły związek między rozwojem sieci kolejowej a pojawieniem (lub umocnieniem) się funkcji turystycznych wystąpił również w należących w tym czasie do Niemiec (wcześniej do Prus) Sudetach. Pierwszą linię kolejową doprowadzono do obecnego Wałbrzycha ze Świebodzic w 1853 r. i, jak podaje .1. Potocki [1997], dało to początek ekspansji turystycznej w Sudetach. Dzięki doprowadzeniu w 1874 r. linii kolejowej do Kłodzka w ciągu 4 lut (1875 1879) liczba kuracjuszy lip. w Lądku-Zdrój u zwiększyła się z 2730 ilu 5403, a w położonych w zachodniej części Kotliny Kłodzkiej uzdrowiNkueh KudowibZdrrtj ł Dua/ntki Zdrój w lalach f

SI

■1 Itistoiiu turystyki w Polsir

18/5 ISH2 liczba odwiedzających wziosla / *>*>7 ilo 2054 i z 2574 do 5501 |Po łucki 1997, 30]. Podobnie było w sąsiadującym z Wałbrzychem uzdrowisku Na zawno-Zdrój (2619 odwiedzanych w 1875 r. i 4511 w 1882 r.), jak równie/ w miejscowościach u podnóży Karkonoszy i Górach Izerskich (w 1868 r. kolej doprowadzono do Jeleniej Góry), gdzie w np. latach 1875-1882 liczba odwiedzających Świeradów-Zdrój wzrosła z 775 do 2052 osób [Potocki 1997, 30|.

Podobnie jak w Alpach, na przełomie XVIII/XIX w. również w Karpatach /m /yla upowszechniać się turystyka górska. W 1830 r. rejon Zakopanego uzyskał poleczenie drogowe z Krakowem, a w 1839 r. zorganizowano pierwszy turysty-

■    /ny spływ Dunajcem w okolicach Czorsztyna. Zdaniem Z. Kulczyckiego 11968] im pojawienie się w okolicach Zakopanego ruchu turystycznego duży wpływ miała d/iiilalność księdza Eugeniusza Arnolda Janoty (profesora gimnazjum im. Świętej Anny w Krakowie), który poczynając od 1846 r., przyjeżdżał tutaj ze swoimi uczniami, a w 1860 r. wydał Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i 1‘nnin. Bardzo duże znaczenie dla rozwoju turystyki w Tatrach miały m.in. wy-

■    icc/ki organizowane przez wspomnianego już W. Pola. Mimo to rejon Zakopanego jeszcze w połowie XIX w. był rzadko odwiedzany przez turystów i, jak podaje / Kulczycki [1968], w 1870 r. Zakopane odwiedziło przypuszczalnie około 100 nsub. Jednak już następne lata przyniosły znaczącą zmianę, czemu początek dało powstanie 3.8.1873 r. z inicjatywy m.in. L. Eichborna (właściciela Zakopanego), I S/alaya (właściciela Szczawnicy) i T. Chałubińskiego organizacji pod nazwą łnwnr/.ystwo Tatrzańskie, która już 19.3.1874 r. zmieniła nazwę na Galicyjskie I owar/.ystwo Tatrzańskie (od maja 1874 r., z inicjatywy W. Eliasza Radzikowskiego. ponownie Towarzystwo Tatrzańskie). Jeszcze w 1874 r. Towarzystwo Tatrznń-«kie założyło biuro w Zakopanem, a w 1882 r. wybudowało tzw. Dworzec 'lali /miski - centrum życia kulturalnego, towarzyskiego i turystycznego Zakopanego. Ii/ięki aktywności towarzystwa już w 1882 r. miejscowość uzyskała połączenie u'legi a liczne, w 1887 r. wybudowano drogę bitą z Nowego Targu, a w 1899 r. limę kolejową. Ponadto w 1886 r. Zakopane otrzymało status uzdrowiska. Knz.wój limki ji turystycznych sprawił, że w 1818 r. w Zakopanem mieszkało 1800 osób, iiiiiomiasl w 1890 r. 3090, w 1900 r. 5298, w 1910 r. 7600, w 1921 r. 880K, u w |‘MI r. aż 17 703 [Warszyńska, Jackowski 1978]. Rozwój ludnościowy Zakopanego był ściśle związany z napływem turystów, których w 1893 r. (jeszcze przed •liipiowndzeniem linii kolejowej) było już 2878 [Kulczycki 1968]. Obok pisarzy, pudów i malarzy, rejon Zakopanego zaczął być odwiedzany przez wysokich urzędników. oficerów i przedstawicieli arystokracji. Do czołowych propagatorów walo-low Zakopanego należeli wspomniany już Walery Eliasz Radzikowski, autor wy-i|,mc| w 1870 r, pracy Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic (który

Ljako pierwszy przybysz wybudował domek przy dzisiejszej ulicy Krupówki), jak tównież Jan Ignacy Kraszewski I Tylu* ('hahiblńnki (który w 1873 r. zamieszkał w Zakopanem).